Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος

Τρίτη, 5 Αυγούστου 2014

Τη Μεσσηνία και την ιστορία της στο πλαίσιο της ιστορίας του Ελληνισμού, τις ρίζες και τη συνέχεια του ελληνικού έθνους, αναδεικνύει η μεγάλης κυκλοφορίας γαλλική εφημερίδα Le Monde, σε αφιέρωμά της που αφορά στον Τρωικό Πόλεμο.
Το δημοσίευμα στο φύλλο του Σαββάτου 2 Αυγούστου, που αποτελεί μία από τις συνέχειες του αφιερώματος, έχει τίτλο «Πολύ παλιοί Έλληνες». Ανάμεσα σε αυτούς που αναφέρεται, είναι και οι παλίοι κάτοικοι της μυκηναϊκής Μεσσηνία, οι πρόγονοι των σηερινών.
Το άρθρο, που υπογράφει ο Stephane Foucart, αναφέρεται καταρχάς στις ανακαλύψεις του Arthur Evans στην Κρήτη και συγκεκριμένα στην ανακάλυψη πινακίδων από άργιλο, γραμμένων με τρία συστήματα γραφής, την κρητική ιερογλυφική, τη γραμμική Α και τη γραμμική Β.

Τα ευρήματα του Carl Blegen στην αρχαία Πύλο
Στη συνέχεια κάνει λόγο για τις ανακαλύψεις του μεγάλου Αμερικανού αρχαιολόγου Carl Blegen και ιδίως για τα πρώτα του ευρήματα στην αρχαία Πύλο, τον Άνω Εγκλιανό, το 1939, την πόλη, δηλαδή, του βασιλιά Νέστορα που αναφέρεται και στην Ιλιάδα.
«Χωρίς να περιμένει τίποτε από τον κόσμο, ανακαλύπτει, στο μυκηναϊκό ανάκτορο που αποκαλύπτει, ποσότητα πινακίδων αργίλου γραμμένων στη φημισμένη γραμμική Β΄. Έντεκα χρόνια αργότερα, στις Μυκήνες ξεθάβουν καινούργιες πινακίδες. Αυτά τα ευρήματα ρίχνουν τους αρχαιολόγους σε μια βαθιά αβεβαιότητα: τι στο καλό ήθελε αυτή η κρητική επιγραφή στην ηπειρωτική Ελλάδα;», επισημαίνεται στο άρθρο της Le Monde.
Και συνεχίζει το άρθρο: «Η απάντηση έρχεται τον Ιούλιο του 1952, καθώς ένας Βρετανός αρχιτέκτονας, ο Michael Ventris, ανακοινώνει στο BBC ότι αποκρυπτογράφησε το αίνιγμα: η γραμμική Β΄ αναπαράγει μιαν αρχαϊκή μορφή ελληνικών. Ενάντια σε κάθε προσμονή! “Η γραμμική Β΄ ήταν τόσο διαφορετική από όλα αυτά τα οποία μέχρι τότε είχαν ανακαλυφθεί στην Ελλάδα, ώστε η ιδέα πως θα ήταν δυνατόν να απεικονίζει ελληνικά, φαινόταν σε μεγάλο βαθμό πλήρως ασυνάρτητη”, διηγείται η ειδική στο μυκηναϊκό πολιτισμό, Francoise Rougemont (CNRS).
Η ανακάλυψη του Michael Ventris, παρόλα αυτά, γρήγορα βρήκε κοινή αποδοχή. Δεδομένης της ηλικίας των πινακίδων της Κνωσσού, κάνει να προχωρήσουν προς τα πίσω τουλάχιστον κατά επτά αιώνες οι απαρχές της ελληνικής ιστορίας – τοποθετημένες μέχρι τότε από το μεγάλο ιστορικό της αρχαιότητας George Grote στα 776 προ Χριστού, έτος των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων. Επιτρέπει, τέλος, να επιβεβαιώσουμε πως εάν οι ήρωες που είχαν συγκεντρωθεί μπροστά στην Τροία υπήρξαν όντως, ήταν μετά βεβαιότητος Έλληνες, όπως το θέλει η παράδοση».

Οι Μεσσήνιοι ήταν μετά βεβαιότητας Έλληνες
Όσο για τους δεσμούς τους με την Κρήτη, δεκαετίες νεότερων ερευνών έδωσαν το πιο πιθανό σενάριο: οι Μυκηναίοι κατέκτησαν την Κρήτη περί το 1.450 προ Χριστού και εμπνεύσθηκαν από ένα από τα συστήματα γραφής των νικημένων Μινωϊτών – τη γραμμική Α΄ - για να συλλάβουν τη γραμμική Β΄, προσαρμοσμένη στη γλώσσα τους… Αιτία εξαιτίας της οποίας μόνο πινακίδες συντεταγμένες σ’ αυτή τη γλώσσα βρέθηκαν εν τέλει στην ηπειρωτική Ελλάδα.
«Όχι μόνο οι Έλληνες της ηρωικής εποχής ήταν μετά βεβαιότητος Έλληνες, αλλά είχαν και την ικανότητα της γραφής. Θα έβρισκε, άραγε, κανείς, στα βασιλικά αρχεία των ισχυρών θέσεων των Μυκηνών, της Πύλου ή της Σπάρτης, αναφορές στον πόλεμο της Τροίας;», αναρωτιέται το άρθρο στη Le Monde.

Τα post-iτ της αρχαιότητας…
Δυστυχώς, δεν υπάρχουν τέτοιες αναφορές, καθώς αυτές οι επιγραφές στη γραμμική Β΄ είναι κάτι σαν post-it (τα κίτρινα αυτοκόλλητα χαρτάκια σημειώσεων) της αρχαιότητας.
Το κείμενο του Stephane Foucart στην εφημερίδα Le Monde συνεχίζει: «Είναι να τραβάς τα μαλλιά σου. Οι αιγυπτιολόγοι, οι ασσυριολόγοι, διαθέτουν χιλιάδες κείμενα κάθε είδους: βασιλικές επιγραφές, διπλωματικές συνθήκες, λογοτεχνικά κείμενα, νόμους, γενεαλογίες, συμβόλαια, αλληλογραφία… Οι Μυκηνολόγοι δεν έχουν παρά μόνο Post-It. “Το όνομα του βασιλιά δεν εμφανίζεται ποτέ ξεκάθαρα στις πινακίδες της γραμμικής Β΄”, προσθέτει ο Pascal Darcque (σ.σ. αρχαιολόγος, ειδικός στον κόσμο του Αιγαίου). Δεν αναφέρεται παρά μόνο με τον τίτλο του: ο wanax». Πρόκειται για το ουσιαστικό που ο Όμηρος αναφέρει ως «άναξ», επομένως δεν μπορούμε να μάθουμε «εάν ένας Αγαμέμνων πράγματι βασίλευσε στις Μυκήνες, εάν ένας Μενέλαος πράγματι έζησε στη Σπάρτη, ή ένας Νέστωρ στην Πύλο», τονίζει ο Stephane Foucart.

Ελληνικά ονόματα είχαν οι μυκηναίοι
Τα ονόματα των απλών ανθρώπων, όμως, στις πινακίδες της γραμμικής Β΄ είναι ελληνικά: «Ακόμη καλύτερα: μερικά κείμενα σε γραμμική Β΄ παραθέτουν καταλόγους τεχνιτών ή υπηρετών. Και τα ονόματα που έχουν καταγραφεί είναι πολύ συχνά όμοια με ομηρικά ονόματα, ελληνικά ή τρωικά. Πάνω σε αυτά τα αρχαία Post-It σε άργιλο, βρίσκουμε έναν Αχιλλέα, ένα Δευκαλίωνα, έναν Ορέστη, ένα Θησέα, έναν Έκτορα, ακόμη και έναν Πρίαμο, έναν Ιδομενέα ή μιαν Αλεξάνδρα… όλους ταπεινής καταγωγής. Ο Jan Driessen (Καθολικό Πανεπιστήμιο της Louvain του Βελγίου) καταλογογράφησε όχι λιγότερα από 58 ομηρικά ονόματα ανθρώπων παρόντα στα κείμενα σε γραμμική Β΄. “Βρίσκουμε ακόμη και έναν Θυέστη, αλλά δεν πρόκειται για το θείο του Αγαμέμνονα”, αστειεύεται η Francoise Rougemont. Πρόκειται για έναν τεχνίτη αρωματοποιό».
Και οι θεοί είναι ήδη εκεί. Καταγεγραμμένοι σε γραμμική Β΄, κατάλογοι προσφορών ή θυσιών μας δίδουν τα ονόματά τους: οι Μυκηναίοι ήδη σέβονταν το Δία, τον Ερμή, τον Ποσειδώνα, τον Άρη, τον Διόνυσο ή και την Αθηνά. (…)
«Μερικά κείμενα που ανακαλύφθηκαν στην Πύλο καταγράφουν αιχμαλώτους, που χωρίς αμφιβολία έπρεπε να εργάζονται σε υφαντουργικά εργαστήρια του παλατιού και που πιθανόν συνελήφθησαν μετά από πλιάτσικα», προσθέτει η Francoise Rougemont. Επομένως, ο Όμηρος κράτησε την ανάμνηση της μοίρας αυτών των γυναικών, που τις απήγαγε η μυκηναϊκή φανταρία και τις έθεσε σε καθεστώς δουλείας. Ο Τρώας πρίγκιπας Έκτωρ το λέει στη σύντροφό του Ανδρομάχη, στην έκτη ραψωδία της Ιλιάδος (σ.σ. είναι η «Έκτορος και Ανδρομάχης ομιλία», μια σπουδαία σκηνή της Ιλιάδος»):
«Κι όμως δεν με πονεί τόσο η τύχη που θα βρει τους Τρώες,
μήτε τη μάνα μου Εκάβη, τον Πρίαμο τον ίδιο
που τώρα βασιλεύει, μήτε τ’ αδέλφια μου, γενναία και πολλά,
όταν θα κυλιστούν στη σκόνη απ’ τον εχθρό μας σκοτωμένα?
όσο πονώ για σένα, που κάποιος χαλκοντυμένος
Αχαιός μαζί του θα σε σέρνει δακρυσμένη, που θα σε κάνει σκλάβα, μια ελεύθερη.
Κι ίσως βρεθείς στο Άργος τότε, υφαίνοντας ιστό μιας ξένης,
μπορεί να κουβαλάς νερό από τη Μεσσηΐδα ή την Υπερεία,
να μην το θες κι όμως να το υποφέρεις,
αφού θα το επιβάλλει βαριά η ανάγκη» 

Οι πινακίδες της Πύλου μαρτυρούν τους τόπους απ’ όπου έφεραν σκλάβες
 Οι πινακίδες της Πύλου παραθέτουν τους τόπους απ’ όπου έφεραν αυτές τις γυναίκες: Μίλητος, Χίος, Κνίδη και Λήμνος. Εκεί βρίσκεται ένα αποδεικτικό στοιχείο ότι οι Έλληνες της εποχής του Χαλκού πήγαιναν μετά βεβαιότητος, από καιρού εις καιρόν, να φιλονικήσουν με τους Τρώες. Διότι η Λήμνος δε βρίσκεται παρά σε απόσταση που καλύπτει ένα βέλος από το σημείο όπου, το 1870, στα βορειοδυτικά της Ανατολίας, ο διάσημος Heinrich Schliemann έμπηξε τη σκαπάνη του στο χώρο του μυθικού Ιλίου.