Áíáóôçëþíåôáé ôï áñ÷áßï èÝáôñï ôçò ÌåóóÞíçò, áðïêáëýðôïíôáò Ýíáí áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï-ðñüôõðï

ÊõñéáêÞ 5 Öåâñïõáñßïõ 2012

ΠηγÞ: ΤΟ ΒΗΜΑ -  05-02-2012

ΠεριγραφÞ: Μια αρχαßα πüλη μÝσα σε σýγχρονους ελαιþνες
Το αρχαßο θÝατρο της ΜεσσÞνης απü ψηλÜ. Σε πρþτο πλÜνο οικßες που κτßστηκαν μεταγενÝστερα

¸χει ηλικßα 2.300 ετþν αλλÜ σýντομα, ως τα μÝσα του Ýτους, θα εßναι Ýτοιμο να ξεκινÞσει μια νÝα ζωÞ. Στο αρχαßο θÝατρο της ΜεσσÞνης οι εργασßες αναστÞλωσης ολοκληρþνονται με 24 σειρÝς εδωλßων του κÜτω κοßλου αποκατεστημÝνες, Ýτσι þστε να μπορεß να δεχθεß περß τους 3.000 ανθρþπους - πολý λιγüτερους ασφαλþς απü τις 12.000 που Þταν σε θÝση να φιλοξενÞσει τον 3ο π.Χ. αιþνα, üταν κατασκευÜστηκε.

Και Ýτσι üμως πρüκειται για Ýνα σπουδαßο Ýργο, παρ' üτι δεν εßναι το μüνο στη ΜεσσÞνη. Εκεß τα τελευταßα χρüνια συντελεßται με ευθýνη του καθηγητÞ κ. ΠÝτρου ΘÝμελη μεγÜλο πρüγραμμα ανασκαφþν και αναστηλþσεων των μνημεßων της με αποτÝλεσμα να αποτελεß Þδη Ýναν αρχαιολογικü χþρο-πρüτυπο üπου πÝραν των Üλλων ο επισκÝπτης μπορεß να δει μια ολüκληρη αρχαßα ελληνικÞ πüλη διατηρημÝνη εξαιρετικÜ μÝσα στον χρüνο. Με τα τερÜστια τεßχη της, τις μνημειακÝς πýλες, με την ΑγορÜ, το Ασκληπιεßο, το ΕκκλησιαστÞριο, τον μεγÜλο δωρικü ναü της, το ΓυμνÜσιο, το ΣτÜδιο, το ΘÝατρο, το ιερü της ΔÞμητρας και των Διοσκοýρων, την ΚρÞνη Αρσινüη, ακüμη και το ιπποδÜμειο σýστημα στον πολεοδομικü ιστü της πüλης.

«Η εικüνα που παρουσßαζε το αστικü τοπßο, ο ευρýτερος χþρος της τειχισμÝνης πüλης στην αρχαιüτητα και κατÜ την περßοδο της ρωμαιοκρατßας, δεν διÝφερε ουσιαστικÜ απü τη σημερινÞ üψη του αρχαιολογικοý πÜρκου με τα μεγαλειþδη αρχαßα οικοδομÞματα πολιτικοý και λατρευτικοý χαρακτÞρα να δεσπüζουν ανÜμεσα σε σýγχρονους ελαιþνες, αμπελþνες και αγροýς με φροýτα και λαχανικÜ» λÝει ο κ. ΘÝμελης, ο οποßος θα μιλÞσει για την Αρχαßα ΜεσσÞνη την ερχüμενη Τρßτη στο ΜÝγαρο ΜουσικÞς Αθηνþν.

«Η μακρüχρονη pax romana εßχε αναδεßξει τη ΜεσσÞνη, ιδιαßτερα απü την εποχÞ του Αυγοýστου και εξÞς, σε πüλη υψηλοý κοινωνικοý και οικονομικοý επιπÝδου. ΜÝλη της μεσσηνιακÞς ελßτ απολÜμβαναν μετÜ θÜνατον ηρωικÝς τιμÝς και εßχαν το προνüμιο να κατασκευÜζουν τα πολυτελÞ ταφικÜ μνημεßα τους intra muros δßπλα σε πολυσýχναστα δημüσια οικοδομÞματα, üπως το ΣτÜδιο» προσθÝτει ο καθηγητÞς. Οσο για το θÝατρο της ΜεσσÞνης, το βÝβαιο εßναι üτι δεν λειτουργοýσε μüνον ως χþρος παραστÜσεων, αλλÜ και μαζικþν συγκεντρþσεων πολιτικοý χαρακτÞρα.

Θεσμüς δημοκρατßας

«ΚÜθε χþρος θÝασης και ακρüασης λειτοýργησε απü την αρχÞ της σýλληψÞς του ως θεσμüς δημοκρατßας» λÝει ο κ. ΘÝμελης. «Δεχüταν και εξακολουθεß να δÝχεται τους πÜντες ισüτιμα, Ýστω και αν υφßστανται θρüνοι ιερÝων, προεδρßες, θÝσεις επισÞμων και μη, λßθινα καθßσματα και γρασßδι».

Με πλÜτος του κοßλου 106,83 μ. και διÜμετρο ορχÞστρας 23,56 μ. το θÝατρο της ΜεσσÞνης ανÞκει στα μεγÜλα σκηνικÜ οικοδομÞματα της αρχαιüτητας. Μüνο το κÜτω κοßλο üμως εßναι δυνατüν να αποκατασταθεß, καθþς το Üνω λιθολογÞθηκε στα μεταγενÝστερα χρüνια για την κατασκευÞ οικιþν και Üλλων κτισμÜτων. Ωστüσο περß τα 1.400 κομμÜτια αυθεντικοý υλικοý του θεÜτρου που Ýχουν διασωθεß βρÞκαν Þδη τη θÝση στο μνημεßο. Ασφαλþς χρησιμοποιÞθηκε και νÝο υλικü, αν και η εξüρυξÞ του Ýγινε απü το αρχαßο λατομεßο της ΜεσσÞνης.

Περισσüτερα απü 1.000 εßναι τα εδþλια του κÜτω διαζþματος που τοποθετοýνται στη θÝση τους. ΟρισμÝνα μÜλιστα φÝρουν επιγραφÝς, μßα απü τις οποßες αναφÝρει την απελευθÝρωση ενüς δοýλου, κατÜ τη συνÞθη πρακτικÞ της εποχÞς. Στην περιφÝρεια της ορχÞστρας εξÜλλου υπÞρχαν τουλÜχιστον Ýξι λßθινοι θρüνοι για αξιωματοýχους της πüλης, με λßθινο υποπüδιο μπροστÜ τους. ΧαριτωμÝνη λεπτομÝρεια σε Ýναν εξ αυτþν η διακüσμησÞ του με κεφαλÜκια χÞνας, ενþ δßπλα σε Üλλον υπÞρχε πηγÞ νεροý που ανÜβλυζε σε γοýρνα και, üπως λÝει ο κ. ΘÝμελης, νερü υπÜρχει ακüμη και σÞμερα!

Η κινητÞ σκηνÞ

Το αρχαßο θÝατρο της ΜεσσÞνης απü ψηλÜ

 ΑλλÜ το πλÝον εντυπωσιακü στοιχεßο αυτοý του θεÜτρου εßναι üτι διÝθετε Þδη απü τον 3ο π.Χ. αιþνα κινητÞ σκηνÞ, üπως ανακÜλυψε ο κ. ΘÝμελης üταν Ýφερε στο φως τρεις παρÜλληλες λßθινες αýλακες üπου κυλοýσαν οι τροχοß της. Οταν δßνονταν παραστÜσεις η σκηνÞ συρüταν στην ορχÞστρα του θεÜτρου και μετÜ αποσυρüταν και αποθηκευüταν στη σκηνοθÞκη, Ýναν κλειστü χþρο στην ανατολικÞ πÜροδο. «Η κινητÞ σκηνÞ εßναι τελικÜ ελληνικÞ εφεýρεση και üχι ρωμαúκÞ üπως πßστευαν ως τþρα» σημειþνει ο κ. ΘÝμελης.

ΚατασκευασμÝνη απü μÝταλλο και ξýλο με τερÜστιες διαστÜσεις (περßπου 5 μ. ýψος και περß τα 16 μ. μÞκος) «Þταν σαν μια μεγÜλη σκαλωσιÜ η οποßα προς την πλευρÜ της ορχÞστρας Þταν επενδυμÝνη με ξýλο Þ και ýφασμα ενþ απü πÜνω υπÞρχαν κεραμßδια. Στην πρüσθια üψη Üλλωστε υπÞρχε η ζωγραφικÞ απεικüνιση ενüς μεγÜλου οικοδομÞματος. Επρüκειτο δηλαδÞ στην ουσßα για τη σκηνικÞ αναπαρÜσταση ανακτüρου μπροστÜ απü το οποßο εξελισσüταν η θεατρικÞ πρÜξη» λÝει ο κ. ΘÝμελης.

Η κινητÞ σκηνÞ του θεÜτρου της ΜεσσÞνης λειτουργοýσε ως τον 1ο μ.Χ. αιþνα, üταν κατασκευÜστηκε το πρþτο σταθερü σκηνικü οικοδüμημα, ενþ στην τρßτη και τελευταßα αρχιτεκτονικÞ φÜση, üπως üλα τα θÝατρα στον αυτοκρατορικü κüσμο, Ýτσι κι αυτü χρησιμοποιÞθηκε και για μονομαχßες και «ναυμαχßες» με τη σκηνÞ του να κατακλýζεται απü νερü - αν και σε ýψος μερικþν εκατοστþν. Για την προστασßα των θεατþν πÜντως η σκηνÞ του θεÜτρου περιβαλλüταν απü κÜποιο κιγκλßδωμα, üπως δεßχνουν τα ευρÞματα.

Κολοσσιαßα αγÜλματα

Το αρχαßα ΜεσσÞνη και το διπλανü χωριü το ΜαυρομμÜτι απü το δορυφüρο

Δýο μαρμÜρινοι ανδριÜντες υπερφυσικοý μεγÝθους, απü τους οποßους ο Ýνας εικονßζει τον αυτοκρÜτορα Αδριανü και ο δεýτερος τον Τραúανü, Þρθαν στο φως σε μια ημικυκλικÞ κüγχη στο κÜτω τμÞμα της σκηνÞς. Εντýπωση üμως Ýχει προκαλÝσει και η αποκÜλυψη ενüς κολοσσιαßου μαρμÜρινου κεφαλιοý του Λοýκιου ΒÝρου, συναυτοκρÜτορα του ΜÜρκου Αυρηλßου. ΔεκÜδες θραýσματα γλυπτþν, εξÜλλου, και μια ομÜδα ακÝραιων σχεδüν μαρμÜρινων Ýργων που εßχαν πÝσει απü τις κüγχες του δεýτερου ορüφου της πρüσοψης της σκηνÞς Þρθαν επßσης στο φως. Μεταξý τους εßναι Ýνα μαρμÜρινο Üγαλμα της Ισιδας Πελαγßας, Ýνα Üγαλμα του ΕρμÞ, δýο ακÝραιες μαρμÜρινες ερμαúκÝς στÞλες. ΑλλÜ και αγÜλματα διακεκριμÝνων Μεσσηνßων και ευεργετþν της πüλης Þταν ανιδρυμÝνα γýρω στην ορχÞστρα.

Το θÝατρο εγκαταλεßφθηκε στον 4ο μ.Χ. αιþνα «και πολý γρÞγορα μετατρÜπηκε σε λατομεßο οικοδομικþν υλικþν για τους εναπομεßναντες και ραγδαßα εκχριστιανιζüμενους κατοßκους της μεσσηνιακÞς πρωτεýουσας» καταλÞγει ο κ. ΘÝμελης. Να σημειωθεß üτι η χρηματοδüτηση του Ýργου γßνεται απü δωρεÜ του Ιδρýματος Σταýρος ΝιÜρχος.

¸νας ναüς για τη θεÜ του τοκετοý

Γυναικεßες μορφÝς που φÝρουν γουρουνÜκια στην αγκαλιÜ τους. Αλλες που συγκρατοýν υδρßες στο κεφÜλι. Ενα ειδþλιο που εικονßζει μια γυναßκα που κρατÜ βρÝφος. Και Üλλα που αναπαριστοýν ζþα, κυρßως Üλογα και βοοειδÞ. ΑυτÜ εßναι τα ευρÞματα που εντοπßστηκαν απü τον καθηγητÞ κ. ΠÝτρο ΘÝμελη σε Ýνα μικρü λατρευτικü κτßσμα στη νüτια πλαγιÜ της Ιθþμης, στην αρχαßα ΜεσσÞνη. Σε υψüμετρο 560 μ. αυτü το σχεδüν τετρÜγωνο ιερü, με λßθινο Ýδρανο ενσωματωμÝνο στο εσωτερικü του για να αποθÝτουν τις προσφορÝς τους οι πιστοß και με μια υψηλÞ βÜση στο κÝντρο, üπου Þταν τοποθετημÝνο μικρü, μαρμÜρινο, λατρευτικü Üγαλμα, «παραπÝμπει σε θεüτητα της φýσης», üπως λÝει ο ßδιος.

Στη θεÜ του τοκετοý Ειλεßθυια, κüρη του Διüς και της Ηρας και αδελφÞ της Ηβης και του Αρη, θεωρεß ο κ. ΘÝμελης üτι Þταν αφιερωμÝνο το ιερü, την αναστÞλωση του οποßου πρüκειται να αρχßσει σýντομα. Τα κατÜλοιπα του κτßσματος Þταν αρκετÜ για τη σχεδιαστικÞ κατ' αρχÜς αναπαρÜστασÞ του ενþ το υλικü που Ýχει διασωθεß εßναι αρκετü για την αποκατÜστασÞ του.

«Η Ειλεßθυια ονομÜζεται συχνÜ και Ελεýθ(υ)ßα καθþς και Ελευθþ, Þταν με Üλλα λüγια η "ερχüμενη", η κραυγÞ του πüνου, η ολολυγÞ της ετοιμüγεννης γυναßκας, η οποßα καλεß απεγνωσμÝνα τη θεÜ να σπεýσει κοντÜ της για βοÞθεια, και καθþς η θεÜ Ýρχεται και μαζß της "Ýρχεται" στον κüσμο και το παιδß» εξηγεß ο κ. ΘÝμελης.

ΟρισμÝνα αρχιτεκτονικÜ λεßψανα εξÜλλου πλησßον του ιεροý θεωρεßται üτι ανÞκουν στο ιερü θÜλαμο (ΜÝγαρον) των Κουρητþν, üπου γßνονταν προσφορÝς παντüς εßδους ζþων και ελÜμβαναν χþρα ολοκαυτþματα ανÜλογα με εκεßνα της Λαφρßας ΑρτÝμιδας στην ΠÜτρα. Στο ιερü της Ελεýθιας, της ΚαλÞς θεÜς, γßνονταν προσφορÝς επιτüκων Þ αρτßτοκων γυναικþν που απευθýνονταν και στους ΚουρÞτες, ως καλüβουλους δαßμονες, θεüτητες του τοκετοý και των ετοιμüγεννων γυναικþν, προστÜτες ταυτüχρονα και των παιδιþν. Αυτοß Üλλωστε εßχαν σþσει το βρÝφος Δßα κατÜ τον τοπικü μεσσηνιακü μýθο (αλλÜ και κατÜ τον σχετικü με τον κρητογενÞ Δßα), κλÝβοντÜς τον, üταν αναγκÜστηκε να τον εγκαταλεßψει η ΡÝα, αυτοß τον Ýφεραν στην Ιθþμη, üπου τον Ýλουσαν με νερü της Κλεψýδρας οι Νýμφες Iθþμη και ΝÝδα και ανÝλαβαν στη συνÝχεια την ανατροφÞ του.