¸öõãå áðü ôç æùÞ ï ìåãÜëïò ×áëáíäñáßïò äÜóêáëïò ôçò ÅëëçíéêÞò öùôïãñáößáò, ï Êþóôáò ÌðáëÜöáò

ÄåõôÝñá 10 Ïêôùâñßïõ 2011

Ο φωτογρÜφος του κοινωνικοý προβληματισμοý. Ο Üνθρωπος που αγÜπησε την ΕλλÜδα και την υπηρÝτησε με καλλιτεχνικÞ συνÝπεια χωρßς συμβιβασμοýς και σκοπιμüτητες.

Ο Ηπειρþτης φωτογρÜφος της Αντßστασης και του κοινωνικοý προβληματισμοý πÝθανε σε ηλικßα  91 ετþν και κηδεýεται σÞμερα, ΔευτÝρα, στο Νεκροταφεßο Χαλανδρßου.

Η κηδεßα του Κþστα ΜπαλÜφα γßνεται σÞμερα ΔευτÝρα, 10 Οκτωβρßου 2011,στις 17:30, απü το νεκροταφεßο Χαλανδρßου.

Αντßο ΔÜσκαλε.

 

 

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Κþστας ΜπαλÜφας γεννÞθηκε το 1920 στο ορεινü χωριü ΚυψÝλη της ¶ρτας απü φτωχοýς γονεßς αγρüτες, τον Γιþργο και την Αρχοντοýλα. «Εκεß που», üπως λÝει ο ßδιος, «οι Üνθρωποι παιδεýονται να επιβιþσουν, οργþνοντας την Üγονη γη, λες και στýβουν με τα χÝρια τους γυμνÜ το ξερü χþμα και το ποτßζουν με ιδρþτα, þσπου να δþσει καρποýς. Αναγκαßα λýση για την επιβßωση Þταν ο δρüμος της ξενιτιÜς, Ýνα üνειρο αρκετÜ απατηλü. Το μÞνυμα που κυριαρχοýσε ειδικÜ για τους νÝους Þταν: "Φýγε να σωθεßς". ΠÜρα πολλοß Ýφυγαν...»

Σε ηλικßα μüλις Ýντεκα ετþν βρÝθηκε στην ΑθÞνα και ρßχτηκε στη βιοπÜλη. Τα παιδικÜ του βιþματα εßναι βαθιÜ χαραγμÝνα στη μνÞμη του με την παραμικρÞ λεπτομÝρεια: «Απ' το χωριü μου κατÝβηκα πρþτα στην ¶ρτα. Εκεß ο πατÝρας μου, για να μη με στεßλει μüνο στην ΑθÞνα, με παρÝδωσε σ' Ýνα γνωστü μας δÜσκαλο να με συνοδεýσει. ΠαρÜκληση του πατÝρα μου Þταν να με βοηθÞσει þσπου να βρω στην πλατεßα Κουμουνδοýρου την ταβÝρνα ενüς συγχωριανοý μας, που Þταν θαυμÜσιος Üνθρωπος και καλüς πατριþτης. Σ' αυτüν Ýβρισκαν απÜγκιο πολλÜ χωριατüπαιδα απ' την ¹πειρο, που δεν εßχαν στον Þλιο μοßρα. Εκτüς απü Ýνα πιÜτο φαγητü που τους Ýδινε, φρüντιζε να τους βρßσκει και δουλειÜ.

Αυτü Ýγινε και μ' εμÝνα, καταλÞγοντας να πιÜσω δουλειÜ σε Ýνα ονομαστü τüτε γαλακτοπωλεßο-ζαχαροπλαστεßο της οδοý Πατησßων κοντÜ στον ¶γιο ΛουκÜ, με την επωνυμßα "Δελφοß". Την ημÝρα δουλειÜ, το βρÜδυ νυχτερινü σχολεßο. ΜÝχρι το 1936. οπüτε πÞγα για σπουδÝς κοντÜ στην πατρßδα μου, στη ΓαλακτοκομικÞ ΣχολÞ Ιωαννßνων.

ΜετÜ την ευδüκιμη αποφοßτηση -η φοßτηση Þταν διετÞς- συνÝχισα για Ýνα χρüνο σπουδÝς γαλακτολογßας στην Ιταλßα, üπου και Ýμαθα τα ιταλικÜ. Το 1939. επÝστρεψα στα ΙωÜννινα και διορßστηκα Ýκτακτος υπÜλληλος στη ΓαλακτοκομικÞ ΣχολÞ. Εκεß εργαζüμενο με βρÞκε ο πüλεμος και η ΚατοχÞ».

Η πρþτη επαφÞ του με τη φωτογραφßα και τη φωτογραφικÞ μηχανÞ, üπως διηγεßται ο ßδιος πÜντα, Þταν στα δεκατρßα του χρüνια. Εßχαν Ýρθει κÜτι συγγενεßς του αφεντικοý απ' την ΑμερικÞ και αυτüς, για να τους ευχαριστÞσει, θÝλησε να τους δεßξει τα αξιοθÝατα της ΑττικÞς και τους πÞγε κÜποια μÝρα στην ΠÜρνηθα. Μαζß τους οι ξÝνοι εßχαν μια μικρÞ φωτογραφικÞ μηχανÞ ΜπρÜουν της Κüντακ. απλÞ και εýκολη στο χειρισμü, για να φωτογραφηθοýν. ΚÜποιος Ýπρεπε να κρατÜει τη μηχανÞ για να τραβÞξει τις οικογενειακÝς τους φωτογραφßες κι αναγκÜστηκε ο μαγαζÜτορας να πÜρει και τον νεαρü υπÜλληλο του μαζß γι' αυτÞ τη δουλειÜ.

«¼ταν κατÜλαβα üτι αυτü το μηχÜνημα που κρατοýσα στα χÝρια μου μπορεß να αποτυπþσει σε εικüνα πÜνω σε χαρτß ü,τι Ýχω ζωντανü μπροστÜ μου, μαγεýτηκα...»

Η πρωτüγνωρη εμπειρßα εκεßνης της ημÝρας τον σημÜδεψε: η απüκτηση μιας δικÞς του φωτογραφικÞς μηχανÞς Ýγινε, για τον Ýφηβο Κþστα ΜπαλÜφα, üνειρο μιας ολüκληρης ζωÞς.

¼ταν σποýδαζε στα ΙωÜννινα, κατÜφερε ν' αγορÜσει μια Τζοýνιορ Κüντακ πουλþντας και το ρολüι του για να συμπληρþσει το ποσü. Την εποχÞ που βρισκüταν στην Ιταλßα, αντικατÝστησε τη μηχανÞ του με μßα Ρομπüτ. ¸γινε φßλος με κÜποιον υπÜλληλο ενüς γειτονικοý φωτογραφεßου, καθüταν δßπλα του κι Ýτσι Ýμαθε και την τÝχνη του σκοτεινοý θαλÜμου.

Με αυτÞ τη μηχανÞ, ο νεαρüς τüτε φωτογρÜφος Ýμελλε ν' απαθανατßσει την πορεßα του ελληνικοý στρατοý προς το αλβανικü μÝτωπο, την ΚατοχÞ και τον Ýνοπλο αγþνα του ΕΛΑΣ στην ¹πειρο. Τα φιλμ Þταν δυσεýρετα, αλλÜ η τýχη βοηθÜει τους τολμηροýς! Το ΝοÝμβρη του 1940, τα ελληνικÜ στρατεýματα κατÝρριψαν κι Ýπεσε στην Καλοýτσιανη Ιωαννßνων Ýνα απü τα πρþτα ιταλικÜ βομβαρδιστικÜ. Στα σκορπισμÝνα συντρßμμια του αεροπλÜνου βρÝθηκε απü τους χωρικοýς και το περιμÜζεψαν Ýνα σφραγισμÝνο μεταλλικü κουτß με πολλÜ μÝτρα αεροπορικοý φιλμ Ferrania Capelli. Γι' αυτοýς Þταν Üχρηστο, για τον ερασιτÝχνη τüτε φωτογρÜφο πολýτιμο. Το απÝκτησε με αντßτιμο μερικÝς οκÜδες καλαμποκÜλευρου, περιζÞτητο προúüν για την περßοδο της ΚατοχÞς.

Χρησιμοποιþντας αυτü το φιλμ στη μικρÞ του ιταλικÞ Ρομπüτ, ο Κþστας ΜπαλÜφας κατÝγραψε πολλÜ απü τα εγκλÞματα των κατακτητþν στην ¹πειρο και, αμÝσως μετÜ, τη δραστηριüτητα του αντÜρτικου στην ßδια περιοχÞ. Δεν υπÞρξε επαγγελματßας φωτορεπüρτερ, οýτε βρÝθηκε τυχαßα στο μÝτωπο των πολεμικþν επιχειρÞσεων: Þταν αντÜρτης-τυφεκιοφüρος και παρÜτολμος φωτογρÜφος.

Το παρÜτολμο του χαρακτÞρα και των πρÜξεων του αποδεßχτηκε περßτρανα, üταν απαθανÜτιζε φοβερÜ εγκλÞματα και σκηνÝς μπροστÜ στους Ιταλογερμανοýς κατακτητÝς, με κßνδυνο την Üμεση εκτÝλεση του με συνοπτικÝς διαδικασßες, Þ φωτογραφßζοντας ολüρθος τους διπλανοýς συμπολεμιστÝς του την þρα της μÜχης.

ΑδιÜψευστος μÜρτυρας της παρÜτολμης ιδιοσυγκρασßας και εφευρετικüτητας του εßναι η φωτογρÜφιση των σωμÜτων των πατριωτþν Τüδουλου και Φαρßδη, που αιωροýνταν Üψυχα ανÜμεσα σε δýο πλατÜνια στις üχθες της λßμνης των Ιωαννßνων τον ΜÜρτη του 1944.

Οι Γερμανοß κατακτητÝς Üφηναν αλλÜ και υποχρÝωναν το πλÞθος να πλησιÜσει την επιτηροýμενη απü φρουροýς περιοχÞ, για λüγους παραδειγματισμοý και εκφοβισμοý. 0 Κþστας ΜπαλÜφας Ýκανε πρþτα μια πρüχειρη αυτοψßα, υπολüγιζε τις αποστÜσεις και ξαναγýριζε κρατþντας στην αγκαλιÜ του μια σακοýλα με κρεμμýδια. ΜÝσα üμως εßχε κρýψει τη φωτογραφικÞ του μηχανÞ με ανοιχτÞ μια τρýπα μπροστÜ στο φακü. Περνþντας μπροστÜ απ' τους κρεμασμÝνους, και απü ικανÞ απüσταση, απαθανÜτισε το γεγονüς, αφÞνοντας Ýτσι στην ιστορßα μßα απü τις πιο χαρακτηριστικÝς φωτογραφßες της ΚατοχÞς.

ΕξÜλλου, η φωτογρÜφιση του οπλοπολυβολητÞ αντÜρτη την þρα που Ýπεφτε με το üπλο στα χÝρια, χτυπημÝνος σε γερμανικÞ ενÝδρα στα Γραμμενοχþρια, τον αναδεικνýει Üφοβο στις μÜχες, καταδεικνýει üτι σκοπüς του Þταν να φωτογραφßσει πÜση θυσßα την ΕθνικÞ Αντßσταση στην ¹πειρο.

Το 1942 συνελÞφθη και πÝρασε στο Μεσολüγγι ιταλικü στρατοδικεßο, üχι για κÜποια σημαντικÞ πρÜξη αντßστασης, αλλÜ απü μια «απροσεξßα», üπως λÝει ο ßδιος: Απü κÜποιους Αλβανοýς μαυραγορßτες εßχε αγορÜσει Ýνα ασφρÜγιστο τρανζßστορ. Απ' αυτü, κρυμμÝνος σ' Ýνα υπüγειο με φßλους του, Üκουγαν καθημερινÜ τα νÝα απü το BBC. Δεν αρκÝστηκαν σ' αυτü, βÝβαια, και σιγÜ-σιγÜ Üρχισαν να κυκλοφοροýν Ýνα δελτßο με τα νÝα που μεταδßδονταν. ΚÜτι τÝτοιο, φυσικÜ, δεν μποροýσε να κρατηθεß μυστικü για πολý καιρü. Μαθεýτηκε και τους Ýπιασαν.

Το στρατοδικεßο απü κÜποια σýμπτωση Ýδειξε επιεßκεια και τους καταδßκασε μüνο σε τρεις μÞνες φυλακÞ με αναστολÞ. ¸τσι, αφÝθηκαν ελεýθεροι. Τüτε ο ΜπαλÜφας ανÝβηκε στο βουνü και κατατÜχθηκε στον ΕΛΑΣ.

Στο Ζαγüρι, στο ΧÜνι του ΚαμπÝραγα, Ýχοντας πÜντα μαζß τη φωτογραφικÞ του μηχανÞ, συνÜντησε το φßλο του ΛÝανδρο Βρανοýση, εθνοσýμβουλο Ηπεßρου στην ΚυβÝρνηση του Βουνοý - και μετÝπειτα ΔιευθυντÞ του ΚÝντρου ¸ρευνας του Μεσαιωνικοý και ΝÝου Ελληνισμοý της Ακαδημßας Αθηνþν. ΕντÜχθηκε στο 85ο Σýνταγμα του ΕΛΑΣ με διοικητÞ τον γενναßο Γιþργο ΚαλλιανÝση και υπÞρξε μüνιμος συνοδοιπüρος, σε ατελεßωτες πορεßες απü περιοχÞ σε περιοχÞ, με το φßλο του ΛÝανδρο.

Ο Βρανοýσης, διακατεχüμενος απü την ßδια ζÝση με τον ΜπαλÜφα. κρατοýσε σημειωματÜριο των γεγονüτων που ο φßλος του αποτýπωνε με τη φωτογραφικÞ του μηχανÞ. Το πολýτιμο μπλοκÜκι με τις σημειþσεις του Βρανοýση καταστρÜφηκε αργüτερα απü τον πατÝρα του, üπως αφηγεßται ο υπερÞλικας πλÝον φωτογρÜφος. Το ιστορικü φωτογραφικü υλικü του ΜπαλÜφα διασþθηκε κρυμμÝνο απ' το 1944 στο ξýλινο ταβÜνι του σπιτιοý της πατριþτισσας Ιουλßας Γοργüλη. στα ΓιÜννενα. ¸να μÝρος καταστρÜφηκε απü την υγρασßα, αλλÜ το υπüλοιπο Ýμεινε Üθικτο και το παρÝλαβε ο ßδιος, χωρßς κανÝναν πλÝον κßνδυνο, το 1975. Φιλμ που δεν θεωροýνταν επικßνδυνα þστε να τα κρýψουν, üπως εκεßνα με θÝμα τη μαζικÞ μεταφορÜ των Εβραßων απü τα ΓιÜννενα σε γερμανικÜ στρατüπεδα, Ýπεσαν στα χÝρια των αρχþν ασφαλεßας το c 1944 και δυστυχþς εξαφανßστηκαν.

Η εποχÞ του πολÝμου του '40, η ΚατοχÞ και η συμμετοχÞ του Κþστα ΜπαλÜφα στο αντÜρτικο αποτÝλεσαν σταθμü στη ζωÞ του, χαρÜζοντας τη μετÝπειτα πορεßα του. Το αξιüλογο ιστορικü και καλλιτεχνικü του Ýργο. και ιδιαßτερα η φωτογραφικÞ καταγραφÞ της ΕθνικÞς Αντßστασης στην ¹πειρο, εßναι ευτýχημα που ο ßδιος απο¬τýπωσε σ' Ýνα υπÝροχο λεýκωμα-βιβλßο, εμπλουτισμÝνο με αυτοý¬σιες δραματικÝς αφηγÞσεις του ιδßου. Τüσο γι' αυτü, üσο και για τα υπüλοιπα λευκþματα-βιβλßα του, αξßζει να γßνουν παρακÜτω ξεχωριστÝς, λεπτομερεßς αναφορÝς.

Απü το 1945 μÝχρι το 1951 εργÜστηκε ως διερμηνÝας, επειδÞ γνþριζε καλÜ την αγγλικÞ γλþσσα, σε μßα βρετανικÞ ομÜδα μηχανικþν, που Ýκανε αποκαταστÜσεις συγκοινωνιþν μετÜ τον πüλεμο. Με τον τρüπο αυτü γýρισε σχεδüν üλη την ΕλλÜδα και γλßτωσε απü το κυνηγητü και το δρüμο της εξορßας. ΜÜλιστα, απü τη θÝση του αυτÞ βοÞθησε πÜρα πολý κüσμο, αφοý οι συνθÞκες που εßχαν δημιουργηθεß κατÜ τη διÜρκεια του Εμφυλßου και μετÜ Þταν τραγικÝς.

Το 1948, η ομÜδα των μηχανικþν εγκαταστÜθηκε μüνιμα στην ΑθÞνα. Εκεß ο ΜπαλÜφας μπüρεσε ν' ασχοληθεß παρÜλληλα με την τÝχνη-επιστÞμη που εßχε σπουδÜσει, τη γαλακτολογßα. κÜνοντας καλλιÝργειες σ' Ýνα βιολογικü εργαστÞρι στην οδü ΣωκρÜτους. Η επιθυμßα του να σταδιοδρομÞσει μελετþντας τις κλινικÝς ιδιüτητες του γÜλακτος στο Γαλλικü Ινστιτοýτο ΠαστÝρ με υποτροφßα δεν πραγματοποιÞθηκε, λüγω των μη «εθνικοφρüνων» πολιτικþν του πε-ποιθÞσεων.

Το 1951 με κριτÞριο τα προσüντα του, προσελÞφθη απü την αμερικανικÞ εταιρεßα Ebasco, η οποßα πÝρασε στην τüτε νεοúδρυθεßσα ΔΕΗ, απ' üπου και συνταξιοδοτÞθηκε ως προúστÜμενος του ΤμÞματος Ανατυπþσεων. Και σ' αυτü το πüστο ο ßδιος διÝπρεψε, üπως χαρακτηριστικÜ αναφÝρει σε μια εκ βαθÝων συνÝντευξη του ο υφιστÜμενος του τüτε Παýλος ΒρÝλλης, ο μετÝπειτα ιδρυτÞς του Μουσεßου ΕλληνικÞς Ιστορßας των κÝρινων ομοιωμÜτων στα ΓιÜννενα.

Σε ηλικßα τριÜντα οχτþ ετþν παντρεýτηκε την καθηγÞτρια Ευαγγελßα Μαργαρßτου, μια εξαßρετη σýντροφο, η οποßα αντιλÞφθηκε νωρßς την αγÜπη και το πÜθος του για τη φωτογραφßα και τα ατελεßωτα φωτογραφικÜ οδοιπορικÜ. 0 συμβιβασμüς της με τον τρüπο ζωÞς του παθιασμÝνου φωτογρÜφου Þταν ενσυνεßδητος: ο περισσüτερος ελεýθερος χρüνος του συντρüφου της αφιερωνüταν στο προσφιλÝς του αντικεßμενο.

ΑπÝκτησαν δυο παιδιÜ, τη ΣτÝλλα και τον Γιþργο, που και αυτÜ υποχρεωτικÜ συγκατατÝθηκαν με την απουσßα του πατÝρα «κυνηγοý» της φωτογραφßας, αν και πολλÝς φορÝς τον ακολουθοýσαν στα μεγÜλα οδοιπορικÜ του.
Εργαζüμενος στη ΔΕΗ, φωτογρÜφισε ορισμÝνα Ýργα, με αποκορýφωμα την κατασκευÞ του υδροηλεκτρικοý φρÜγματος Κρεμαστþν του Αχελþου, μ' üλες τις παρενÝργειες και παραμÝτρους του.

Ο νεοσýστατος τüτε οργανισμüς της ΔΕΗ τοý Ýδωσε την ευκαιρßα ν' ασχοληθεß με μιαν Üλλη προσφιλÞ του δραστηριüτητα, την κινηματογρÜφηση. Στη ΔιεθνÞ ¸κθεση Θεσσαλονßκης το 1960, η ΔΕΗ Ýκανε πειραματικÝς τηλεοπτικÝς εκπομπÝς. Με τα μηχανÞματα που χρησιμοποιÞθηκαν τüτε, συστÞθηκε λßγο αργüτερα το κρατικü κανÜλι της ΕΙΡΤ. Το πρþτο ολοκληρωμÝνο φιλμ της ΔΕΗ γυρßστηκε στα 1960: Ηταν τα πρþτα «Δωδþνεια». με πρωτεργÜτη τον Κþστα ΜπαλÜφα. ο οποßος Ýκτοτε καθιερþθηκε και ως κÜμεραμαν.

ΤελικÜ γυρßστηκαν γýρω στις εξÞντα ταινßες, που μαζß με το υπü-λοιπο φωτογραφικü υλικü επß πολλÜ χρüνια φυλÜσσονταν σε κÜποιες γωνιÝς του φιλüξενου σπιτιοý του φωτογρÜφου στο ΧαλÜνδρι.

¼πως για τη φωτογραφßα, που χÜρη σ' αυτüν αποτελεß πλÝον αναπüσπαστο κομμÜτι της πολιτισμικÞς μας κληρονομιÜς, Ýτσι και για τον κινηματογρÜφο, ο ΜπαλÜφας Ýχει κÜνει σειρÜ διαλÝξεων στους σπουδαστÝς της Ακαδημßας ΔημιουργικÞς Φωτογραφßας Leica, η οποßα προς τιμÞν της Ýχει προβεß σε τρεις εξαßρετες εκδüσεις για τα παραπÜνω θÝματα.

Τα βιογραφικÜ στοιχεßα εßναι απü το βιβλßο του Κþστα Μπουμποýρη "Ο Κþστας ΜπαλÜφας και η ΕλλÜδα του".

ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Κ. ΜΠΑΛΑΦΑ