Κώστας Παπαχρήστος, Σχ. Σύμβουλος Δημ.Εκπαίδευσης

Email:  kpapachris@sch.gr

Η εισήγηση αυτή:

Θέτει το θέμα της συνεργασίας Τοπικής Αυτοδιοίκησης - Εκπαίδευσης και τις πολιτικές χρόνων που κράτησαν τους δύο θεσμούς στον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους, με την υποχρηματοδότηση, το συγκεντρωτισμό και την έλλειψη κινήτρων/πόρων για την οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική και εκπαιδευτική ανάπτυξη.

Επισημαίνει παράλληλα το ρόλο της Τ.Α., η οποία με τις δικές της πρωτοβουλίες μπορεί να  βοηθήσει το έργο του σχολείου, εκπαιδευτικών & μαθητών  ώστε να προωθούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να κατοχυρώνονται στην πράξη, να ενισχύεται ο σεβασμός στην ετερότητα, να εμπεδώνεται η αλληλεγγύη, να καλλιεργείται η ενσυναίσθηση και να απομακρύνονται τα φαινόμενα ρατσισμού, εθνοκεντρισμού, στερεοτύπων και προκαταλήψεων.

Dieser Antrag,

befasst sich mit dem Thema der Zusammenarbeit der Padagogik Bildung und der Gemeindeverwaltung. Beide wurden aus politischen Grunden  vom Staat gering oder auch nicht genug Wirtschaftlich unterstutz, sodass sie sich nicht Kulturell - Gesellschaftlich entwickeln konnen.

Es wird hier auch uber der Rolle der Gemeindeverwaltung  gesprochen deren Taten und Handlungen der Schule, die Lehrer und Schulern helfen kann d.h. im Sinn -in der Praxis  der Zuerkennung der Menschenrechte in der Gesellschaft. Dies konnte und kann ein Schritt sein um Respekt und Toleranz zu gewinnen  und alle Xenophobische und Rassistische  Phanomene zu hinterlassen. Ein Weg Vorurteile und Hass auszuloschen.   

1. Εισαγωγικά

Ένα από τα θέματα που αποτελούν πρόκληση τόσο για την εκπαίδευση όσο και για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, είναι η εξεύρεση τρόπων και διαδικασιών, που θα διασφαλίζουν την αρμονική και αποτελεσματική λειτουργία των πολυπολιτισμικών τοπικών κοινωνιών, αλλά και ευρύτερα της ελληνικής (Τριλίβα 2008).  Η συζήτηση βέβαια συνδέεται με τις γενικότερες πολιτικές του εθνικού κράτους να διασφαλίζει στα μέλη του (όλων των πολιτισμικών ομάδων), ίση μεταχείριση και προστασία από το νόμο, να παρέχει ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας (Ιωακείμογλου 2001: 81).

Συνδέεται όμως και με την πολιτική των τοπικών ΄΄εξουσιών΄΄ να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή όλων των πολιτών (ημεδαπών & αλλοδαπών) στην οικονομική, κοινωνική, εκπαιδευτική και πολιτισμική ζωή των τοπικών κοινωνιών.

Η υποστήριξη από την τοπική Αυτοδιοίκηση του δικαιώματος όλων των κοινωνικών & πολιτισμικών ομάδων να διατηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, αλλά παράλληλα να συνδιαμορφώνουν ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινά αποδεκτών αξιών, πρακτικών και διαδικασιών, με βάση το οποίο ειρηνικά θα διαβιούν, βοηθά το έργο του σχολείου, εκπαιδευτικών & μαθητών να προωθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και να τα κατοχυρώνουν στην πράξη, ενισχύει το σεβασμό στην ετερότητα, εμπεδώνει την αλληλεγγύη, καλλιεργεί την ενσυναίσθηση, και απομακρύνει τα φαινόμενα ρατσισμού, εθνοκεντρισμού, στερεοτύπων και προκαταλήψεων (Παπαχρήστος 2009: 278-286).

Δεν είναι στις προθέσεις της εισήγησης αυτής, μια αναλυτική καταγραφή των προβλημάτων, των ανεπαρκειών ή των ελλειμμάτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Εκπαίδευσης. Τέτοιες επισημάνσεις αναφέρονται στη συνέχεια στο κείμενο. Αυτό που πρέπει να επισημάνουμε ευθύς εξαρχής, είναι ότι πολιτικές χρόνων κράτησαν και κρατούν και τους δύο θεσμούς στον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους, με την υποχρηματοδότηση, το συγκεντρωτισμό, την ανισόμετρη ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας και την έλλειψη κινήτρων/πόρων για την οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική και εκπαιδευτική ανάπτυξη.

Στους Ο.Τ.Α. σήμερα ανήκουν αρμοδιότητες (βλ. Ν.2218/1994 - άρθρα 41 & 48) που αφορούν τον πολιτισμό, την προαγωγή κοινωνικών-οικονομικών συμφερόντων και πνευματικών ενδιαφερόντων των πολιτών. Η συνεργασία Εκπαίδευσης και Τ.Α. ήδη τα τελευταία χρόνια συνεχώς αναπτύσσεται και αφορά προγράμματα για την Εκπαίδευση των Τσιγγανοπαίδων, την Περιβαλλοντική Εκπ/ση, τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ), την προώθηση της Ισότητας των Φύλων στην εκπαίδευση και τις τοπικές κοινωνίες, τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας (εκπ/ση ενηλίκων), την επισκευή και τη συντήρηση των σχολικών κτιρίων κ.ά..

Η κουλτούρα ενός έντιμου και ανοιχτού διαλόγου διαμορφώνεται σταδιακά. Οι συγκρούσεις και οι αντιπαραθέσεις υπάρχουν, εξελίσσονται και αφορούν θέματα όπως: 1) την υποχρηματοδότηση των σχολείων, αλλά και τον τρόπο διαχείρισης και κατανομής στις σχολικές επιτροπές από την Τ.Α., 2) την αδυναμία πολλών Δήμων να καταγράψουν τα προβλήματα και τις ανάγκες των σχολείων και να τα ιεραρχήσουν, 3) τα προβλήματα στη συγκρότηση και λειτουργία των θεσμικών-συλλογικών οργάνων (ΔΕΠ, Σχ. Επιτροπές.), 4) την άγνοια των εκπαιδευτικών προβλημάτων, μερικές φορές, των υπευθύνων, που ορίζονται από τους Δήμους, 5) την αδυναμία να ανταποκριθούν έγκαιρα στην επισκευή και συντήρηση των σχολικών κτιρίων, λόγω έλλειψης σχετικών μηχανισμών, αλλά και πόρων, 6) την προώθηση της αντίληψης χορηγών από τα Δημόσια σχολεία, με την ενθάρρυνση πολλών Δήμων, 7) την αδυναμία τέλος να συγκροτήσουν και να συσπειρώσουν το γονεϊκό κίνημα και τους πολίτες στην κατεύθυνση γενναίων παροχών για την εκπαίδευση και τις κοινωνικές λειτουργίες των Δήμων (Λυγερού-Τζιαντζή 2002: 38-43).

Στα παραπάνω ζητήματα η ΚΕΔΚΕ, πρέπει να διαμορφώσει κεντρικές προτάσεις και να δώσει κατευθύνσεις, ώστε να μην αποτελούν καθημερινά σημεία τριβής μεταξύ εκπαίδευσης και Τ.Α.

Το πλαίσιο, το οποίο είναι αδιαπραγμάτευτο για μας είναι ο Δημόσιος χαρακτήρας της εκπ/σης και αποφυγή κάθε τάσης για ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση της γνώσης και του σχολείου. Ωστόσο πρέπει να τονίσουμε επίσης ότι ρυθμίσεις που θα επιτρέπουν την εγγραφή μαθητών, όχι στο σχολείο της γειτονιάς τους, αλλά σε σχολεία της προτίμησής τους, ενέχουν τον κίνδυνο της ενίσχυσης της ταξικότητας στην εκπαίδευση (βλ. με βάση την κοινωνική καταγωγή) (Κοσσυβάκη 2003: 25) και οφείλουμε να είμαστε αντίθετοι.

Η παροχή ίσων ευκαιριών (με την έννοια της εξίσωσης των δυνατοτήτων), ο σεβασμός και η γόνιμη καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας, των τοπικών πολιτισμών και των οικουμενικών αξιών της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας, της κατανόησης του πολιτισμού του άλλου και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, είναι θέματα που μας εισάγουν στην πολυπολιτισμικότητα, στη μετανάστευση προς την Ελλάδα, στη διαπολιτισμική κατεύθυνση του σχολείου, τα οποία εξετάζουμε στη συνέχεια και σε σχέση με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

2. Ρατσισμός και ξενοφοβία στην Ελλάδα

Η Ελλάδα τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει μεταβληθεί σε χώρα υποδοχής μεταναστών και παλιννοστούντων με σημαντικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας και φυσικά στην εκπαίδευση. Παράλληλα τα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας σταδιακά εμφανίστηκαν και πήραν διαστάσεις (Καρύδης 1996:118-126). Έτσι ενώ το 1989 οι σχετικές δημοσκοπήσεις έδειχναν τους Έλληνες (εκ του ασφαλούς) ανεκτικούς απέναντι στους άλλους (Eurostat 1989, 1992), το 1992 βρίσκονται στις πρώτες θέσεις των χωρών της Ε.Ε. ως προς την ξενοφοβική στάση. Το 1995 οι σχετικές έρευνες δείχνουν μια αλματώδη αύξηση στα αρνητικά ποσοστά για την παρουσία και τη δραστηριότητα των μεταναστών στην Ελλάδα (Βούλγαρης 1995: 81-100).

Το 2004 ο συνήγορος του πολίτη, καθηγητής Γ. Καμίνης, με αφορμή τα βίαια γεγονότα του ποδοσφαιρικού αγώνα Αλβανίας -Ελλάδας και αξιοποιώντας την πολύχρονη εμπειρία του στο θεσμό δηλώνει στον ημερήσιο τύπο (βλ. Ζέρβας  2004: 62), ιδιαίτερα ανήσυχος, τα εξής:

1. Δεν έχουμε μάθει να συνυπάρχουμε με αλλοδαπούς, δεν ήμαστε σε θέση να αποδεχθούμε τη διαφορετικότητα.
2. Εγκαλεί όλες τις κυβερνήσεις για ανυπαρξία μεταναστευτικής πολιτικής, όσον αφορά την ειρηνική ένταξη των αλλοδαπών στον κοινωνικό ιστό.
3. Προειδοποιεί για την αδράνεια, που στρέφει τα παιδιά των μεταναστών στον κοινωνικό αποκλεισμό, ότι «θα την πληρώσουμε όλοι».
4. Στηλιτεύει την απουσία διαλόγου στην κοινωνία γύρω από τα θέματα αυτά.

Το 2009 (23-12-2009), η τελευταία έρευνα της Κάπα research δείχνει υψηλά ποσοστά ξενοφοβίας της ελληνικής κοινωνίας, η οποία  θεωρεί τον αριθμό των μεταναστών στην Ελλάδα πολύ υψηλό.

3. Τα νέα χαρακτηριστικά της ΄΄Μετανεωτερικής΄΄ μετανάστευσης

Η μετανάστευση των τελευταίων χρόνων έχει σαφώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτήν των δεκαετιών του 1950 & 1960 (Οργανωμένη μετανάστευση, διακρατικές συμφωνίες, παροχή νόμιμης ασφαλισμένης εργασίας, στέγαση.), όπου οι ανάγκες των καπιταλιστικών χωρών της Κεντρικής Ευρώπης και της Αμερικής ήταν μεγάλες σε εργατικό δυναμικό, αφού οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν μεγάλοι και το εγχώριο εργατικό δυναμικό δεν επαρκούσε. Από τη δεκαετία όμως του 1970 (μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, κρίση του Φορντικού μοντέλου ανάπτυξης και του Κεϋνσιανού κράτους), η μεταναστευτική πολιτική και τα μέτρα φύλαξης των συνόρων γίνονται αυστηρότερα. Τη δεκαετία του 1980 το τοπίο αλλάζει και η παγκόσμια τάξη πραγμάτων οδηγεί τις μεταναστευτικές ροές σε απορύθμιση (βλ. Μετανεωτερική μετανάστευση στο: Ψήνας 2004:18-19). Η χάραξη της μεταναστευτικής πολιτικής περνά και προσανατολίζεται από την οικονομία και την αγορά, η οποία διακρίνεται από αβεβαιότητα, αστάθεια και εσωτερικές κρίσεις.

Κυριαρχεί σήμερα, σε μεγάλο βαθμό, η ατομική επιλογή και όχι το πλαίσιο διακρατικών συμφωνιών μεταξύ των χωρών αποστολής & υποδοχής, αφού οι όποιες συμφωνίες ακυρώνονται στην πράξη (Γαλάτη 2004: 30). Η παγκόσμια οικονομική ανισότητα, οι ασυμμετρίες στην κατανομή της ανάπτυξης και του πλούτου των χωρών του κέντρου και της περιφέρειας (Βορρά & Νότου), οι περιφερειακές συγκρούσεις, οι παρεμβάσεις και η αποδόμηση ολόκληρων κρατικών οντοτήτων, η φτώχεια και οι πολιτικές διώξεις, οδηγούν σε φυγή εκατομμύρια ανθρώπους, παρά το μεγάλο ρίσκο, την αβεβαιότητα και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν (Παπαχρήστος 2007:116).

Οι πολιτικές σε Ευρώπη, Αμερική και βέβαια την Ελλάδα κινούνται από το καθεστώς της νομιμότητας στο καθεστώς της παρανομίας, με βασικό άξονα την περιφρούρηση των εθνικών συνόρων και τη δήθεν καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, «η οποία κατασκευάζεται στο μεγαλύτερο βαθμό από τις ίδιες της πολιτικές της μετανάστευσης» (Παπαδόπουλος 2005: 27). Με το επιχείρημα της προστασίας των πολιτών, επιβάλλονται περιοριστικές πολιτικές και αυστηροί όροι (Καλτσώνη 2002: 20-21), όπως η συνθήκη Σένγκεν, που ενώ θέτουν σε αμφισβήτηση θεμελιώδεις δημοκρατικές εγγυήσεις, καθιστούν τη νόμιμη μετανάστευση, για τους πολίτες εκτός των συνόρων της Ε.Ε. σχεδόν αδύνατη, ωθώντας τους μετανάστες και τους πρόσφυγες στην παρανομία. Η υιοθέτηση κατασταλτικών μέτρων από την Ε.Ε. και την Ελλάδα, ενώ δεν έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα, συνεχίζονται διογκώνοντας στην ουσία το πρόβλημα, αφού οι λύσεις δεν βρίσκονται στην καταστολή, αλλά στην αντιμετώπιση των αιτιών που προκαλούν τη μετανάστευση των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό η χάραξη μεταναστευτικής πολιτικής και στην Ελλάδα,  δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, αφού δεν μπορεί να απαντήσει στη βάση του προβλήματος.

4. Ο ρόλος της Εκπαίδευσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Η μονιμότητα του μεταναστευτικού φαινομένου και η συνειδητοποίησή του από την ελληνική κοινωνία, μπορεί να βοηθήσει ώστε η Ελλάδα, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, να χαράξει πολιτικές, που να προωθούν την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτισμικών αναφορών στο κοινωνικό γίγνεσθαι, με απόλυτο σεβασμό στην ταυτότητα του καθενός. Ο ρόλος του σχολείου, της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών είναι σημαντικός. Ο ρόλος επίσης των τοπικών κοινωνιών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθοριστικός στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την αναγνώριση των προβλημάτων των μεταναστών και των εθνοπολιτισμικών ομάδων, την προώθηση καλών πρακτικών και την αποφυγή των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού.

Τα τελευταία χρόνια έχει μετατοπιστεί η αντίληψη, είναι αλήθεια, σ' ένα μικρό βαθμό, αφού και στην Ελλάδα οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί δεν θεωρούνται μόνο ως πηγή εσόδων για τα ταμεία του δημοσίου (Βίλκενς 2009: 26), αλλά και ως φορείς πολιτισμικών και κοινωνικών ταυτοτήτων. Η μετατόπιση του παραδείγματος (θεωρητική-μεθοδολογική) πέρα από την οικονομίστικη λογική και σ' αυτήν της ταυτότητας, των αλληλεπιδράσεων, της επικοινωνίας, της κατανόησης, της αποδοχής της ετερότητας μεταξύ αλλοδαπών και ημεδαπών δίνει τη δυνατότητα στο σχολείο και την Τοπική Αυτοδιοίκηση να αναπροσαρμόσουν τις πολιτικές τους στην κατεύθυνση της ομαλής ένταξης και των διαπολιτισμικών προσεγγίσεων (Παπάς 1998). Με την έλευση του νέου έτους (2010), η Κυβέρνηση κατέθεσε σχέδιο νόμου για τη χορήγηση ιθαγένειας στους μετανάστες δεύτερης γενιάς και δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές  (Παπαχρήστος 2010: 8-9). Δίνεται έτσι η δυνατότητα ένταξης των νόμιμων μεταναστών και των παιδιών τους, που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και λύση σε ένα πρόβλημα όπου η Ελλάδα, σύμφωνα με τις έρευνες εφαρμόζει αυστηρή και πολύπλοκη πολιτική ως προς τις διαδικασίες πολιτογράφησης (Μουτούση 2010: 10-11). Η Ελλάδα στην έρευνα του 2007, υπό τον τίτλο: Δείκτης Πολιτικών Ένταξης των Μεταναστών (Migrant Integration Policy Index - MIPEX 2007) βρίσκεται ανάμεσα στις τελευταίες 4 χώρες (Κύπρος, Αυστρία και Λετονία) με τις δυσμενέστερες νομοθεσίες για την ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή των μεταναστών (Μορφονιός - Καλυβιώτου 2010:10-11).

5. Ο κοινωνικός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στη νέα της μορφή, πρέπει να αναδείξει τον κοινωνικό και ουσιαστικό της ρόλο-πέρα και πάνω από τις όποιες διαχειριστικού χαρακτήρα αρμοδιότητες έχει και στον τομέα της εκπαίδευσης και στα δρώμενα των τοπικών κοινωνιών-. Έναν ρόλο που δεν θα παρακολουθεί, μόνο, τις εξελίξεις και θα δέχεται τις κεντρικές πολιτικές, αλλά να πρωτοστατεί στη διαμόρφωση κοινωνικών και πολιτικών πρακτικών διαπαιδαγώγησης των τοπικών κοινωνιών σε θέματα που αφορούν την αποδοχή του άλλου, την άρση των στερεοτύπων και προκαταλήψεων, της ξενοφοβίας, την αποφυγή ρατσιστικών φαινομένων και διακρίσεων, την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού.

Οι νομοθετικές ρυθμίσεις στην Ελλάδα των τελευταίων ετών χαρακτηρίζονται από αμηχανία και αντιμετωπίζουν τη μετανάστευση ως ένα παροδικό φαινόμενο (Ν. 1975/1991). Ο Ν. 2910/2001, ο οποίος δέχτηκε τον προηγούμενο, τροποποιήθηκε πάνω από 60 φορές και ο τελευταίος Ν. 3386/2005 (ΦΕΚ 212 Α΄/23-08-05) διατηρεί πολλά από τα στοιχεία του προηγούμενου. Ο νόμος ενώ προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της γραφειοκρατίας, που αποτελούν χαρακτηριστικό της δημόσιας διοίκησης, να απλουστεύσει τη διαδικασία χορήγησης των αδειών παραμονής και να ενσωματώσει την Κοινοτική Οδηγία  (2003/86/ΕΚ) για την οικογενειακή επανένωση, στην ουσία επιδεινώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις και συντηρεί μια αναχρονιστική και συντηρητική προσέγγιση της μετανάστευσης ως παροδικό «πρόβλημα και όχι ως εν δυνάμει μόνιμη κατάσταση».

Σήμερα ιδιαίτερα πρέπει να κινητοποιήσει όλους τους φορείς των τοπικών κοινωνιών, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι δυσμενείς διατάξεις του  νόμου για τους μετανάστες. Ενδεικτικές πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του κοινωνικού της ρόλου και της ανάπτυξης ενός κινήματος αλληλεγγύης στις τοπικές κοινωνίες θα ήταν η ενεργοποίησή της σε θέματα, που αφορούν τους μετανάστες και τα παιδιά τους, όπως:

1. Η κατάργηση των δυσμενών διατάξεων του νόμου περί αλλοδαπών και η νομιμοποίηση όλων των μεταναστών και μεταναστριών που ζουν σήμερα στην Ελλάδα (Κούρτοβικ 2008).
2. Η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών/στριών.
3. Εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης των πολιτών-εκπαιδευτικών.
4. Η δημιουργία κέντρων υποδοχής, στήριξης και συμβουλευτικής.
5. Η διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης και η προστασία από τη σεξουαλική εκμετάλλευση.
6. Η διδασκαλία  της ελληνικής γλώσσας για τους μετανάστες και της μητρικής για τα παιδιά των μεταναστών καθώς και
7. Η συμβολή της στην υλοποίηση των νέων μέτρων: α) παροχής της ιθαγένειας και β) το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές.

6. Τοπική Αυτοδιοίκηση και Εκπαίδευση Τσιγγανοπαίδων

Η εμπλοκή της Τ.Α. στο χώρο της εκπαίδευσης ήταν σημαντική όσον αφορά τα  προγράμματα διαπολιτισμικής εκπ/σης και ιδιαίτερα την εκπαίδευση των τσιγγανοπαίδων (Γ.Γ.Λ.Ε, Υπ. Εργασίας, ΥπΕΠΘ, Παν/μια Ιωαννίνων/Θεσσαλίας). Ποια ήταν όμως η συμβολή της; Ποια τα προβλήματα; Ποια τα αποτελέσματα της συνεργασίας;

Ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωματείων Ελλήνων ΡOM  Χρ. Λάμπρου σε σχετικό Συνέδριο με Θέμα: «Ο ρόλος της Τ.Α. στην Εκπαίδευση των Τσιγγάνων», στο χαιρετισμό του ανέφερε χαρακτηριστικά ότι: «.ορισμένοι τοπικοί άρχοντες είτε προωθούν είτε συναινούν στη δημιουργία ΄΄καθαρών΄΄ σχολείων. Σχολείων, δηλαδή, μονοπολιτισμικού χαρακτήρα, όπου επικρατεί η εκπαιδευτική απομόνωση. Και βέβαια, δεν μπορούμε ως κοινωνία να μιλάμε για διαπολιτισμική εκπαίδευση. και όλα αυτά για να διατηρήσουν κάποιοι από την Τ.Α. μια λανθάνουσα και εύθραυστη κοινωνική ειρήνη.».

Ο κ. Λ. Μίχος, Δήμαρχος Αγίας Βαρβάρας και Πρόεδρος του Διαδημοτικού Δικτύου ΡOM και Ε.Ε.Τ.Α.Α., σε μια σημαντική ομιλία του στιγμάτισε στάσεις και συμπεριφορές συναδέλφων του Δημάρχων οι οποίοι αν και μέλη του Δικτύου έδιναν μάχες σε τοπικό επίπεδο για να εκδιώξουν τους Τσιγγάνους από την περιοχή τους. Συνεχίζοντας δεν εξαιρεί τους εκπαιδευτικούς για τους οποίους αναφέρει: «.ποιος θα κρατήσει τους μαθητές στο σχολείο και πώς θα τον πείσει ο δάσκαλος, που και ο ίδιος είναι προκατειλημμένος ενάντια στους Τσιγγάνους; Στην περιοχή μας οι θέσεις των δασκάλων στα σχολεία μας συμπληρώνονται συνήθως αρκετούς μήνες μετά την έναρξη του σχολικού έτους» (Μίχος 2000: 27-33).

Από την πλευρά του Επιστημονικού Υπευθύνου του Προγράμματος «Εκπαίδευση Τσιγγανοπαίδων» Καθηγητή του Παν/μίου Ιωαννίνων κ. Γκότοβου, τονίστηκαν οι δυσκολίες και τα προβλήματα που υπήρξαν στη συνεργασία τους με την Τ.Α. και τις εκπαιδευτικές κατά τόπους αρχές. Μεταξύ άλλων υπογράμμισε:

1. Τη μη παραχώρηση χώρων συχνά από τους Δημάρχους για τη φοίτηση των μαθητών, με προσχήματα ίδια, αυτά δηλ. του ΄΄φόβου΄΄ αντίδρασης των γονέων. Έτσι στερούμε από ορισμένες ομάδες πληθυσμού, Ελλήνων πολιτών, το δικαίωμα στη φοίτηση και τη μόρφωση ανατρέποντας τα Συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, αλλά και τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της εννεαετούς εκπαίδευσης, όπως καθορίζει ο νόμος πλαίσιο 1566/85.
2. Τη μη παροχή βασικών διευκολύνσεων (ηλεκτρικό ρεύμα, ύδρευση, αποχέτευση, αποκομιδή σκουπιδιών.), με τη δικαιολογία της προσωρινής παραμονής στα όρια κάποιων Δήμων.
3. Την αδυναμία συντονισμού και συνεργασίας της Τ.Α και των τοπικών φορέων εκπαίδευσης, όσον αφορά τη φοίτηση των Τσιγγανοπαίδων στα σχολεία έτσι ώστε οι Δήμοι και οι εκπαιδευτικές αρχές να βρίσκουν  τρόπους καταγραφής και ενημέρωσης των γονιών για τη φοίτηση των παιδιών τους.
4. Τις αντιρρήσεις και διαφωνίες εφαρμογής από δημοτικές αρχές, της κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που είναι υπόθεση του κράτους και του Υπουργείου παιδείας. Η διαφορετική αντίληψη των δημοτικών αρχών για την εκπαιδευτική πολιτική, δεν μπορεί να της επιτρέπει να μην εφαρμόζονται οι πολιτικές ένταξης των Τσιγγανοπαίδων, διότι αυτό αποτελεί θεσμική εκτροπή. Έστω και σε επίπεδο διακηρύξεων η εκπαιδευτική νομοθεσία, αλλά και οι αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης προβλέπουν «.την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για εκπαιδευτική εξέλιξη και κοινωνική ολοκλήρωση.την ενιαία εκπαιδευτική μεταχείριση όλων των μαθητών ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης.» (Παπαχρήστος 2008).
5. Οι περιορισμένες έως ανύπαρκτες γνώσεις των υπαλλήλων, που χειρίζονται θέματα εκπαίδευσης και εκπαιδευτικής πολιτικής. Αυτό αναδείχθηκε στο πρόγραμμα «ένταξης των Τσιγγανοπαίδων», όπου οι γνώσεις των δημοτικών υπαλλήλων και η αντιμετώπιση των δημοτικών υπηρεσιών, ήταν σε αναντιστοιχία με αυτές του Προγράμματος για την ένταξη των Τσιγγανοπαίδων. Τα παραπάνω δείχνουν, τονίζει ο Γκότοβος, την ανάγκη επιμόρφωσης των υπηρεσιών της Τ.Α. σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης (Γκότοβος 2000: 35-39).

7. Η Διαπολιτισμική προσέγγιση στην Εκπαίδευση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση

Το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί στην πράξη, στο χώρο της τάξης, οι δημοτικές αρχές στον κοινωνικό περίγυρο και όλοι μαζί οφείλουμε να αντιπαλεύουμε το ρατσισμό, τις προκαταλήψεις, τις διακρίσεις και τη μάστιγα του κοινωνικού αποκλεισμού, που σχετίζεται άμεσα με τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού: τους Τσιγγάνους, τους μετανάστες, τους πρόσφυγες, τις γυναίκες, τη μουσουλμανική μειονότητα.

Στο χώρο του σχολείου, εμπλουτίζοντας καθημερινά το μάθημα, μπορούμε να παρέμβουμε σε επίπεδο αντιλήψεων, δίνοντας πληροφορίες στους μαθητές:

1. για τους ανθρώπους  θύματα των προκαταλήψεων,
2. για το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται τα προβλήματα που απασχολούν τις κοινωνίες μας,
3. για τον τρόπο που άθελά μας οδηγούμαστε σε λανθασμένες αντιλήψεις και συμπεριφορές,
4. για τους κινδύνους που επιφέρει ο ρατσισμός στην κοινωνία μας. Ποιοι κερδίζουν απ' αυτόν και πως τον προωθούν,
5. για τη μετανάστευση, ως μια θαρραλέα προσωπική επιλογή, των μεταναστών και των προσφύγων να επιβιώσουν και να ζήσουν με αξιοπρέπεια,
6. για τη μετανάστευση και την προσφυγιά, φαινόμενα συνδεδεμένα με την ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία,
7. για το ότι η αποδοχή των μεταναστών και των προσφύγων, είναι βασική αρχή του ελληνικού, αλλά και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στοιχείο της παράδοσης και του συστήματος αξιών (Τσιάκαλος 2000: 231-233).

Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης (Παπαχρήστος 2008), που σήμερα είναι ανεπαρκής και εξαντλείται σε σεμινάρια και πρωτοβουλίες των ίδιων,  μπορεί να τους εφοδιάσει με τις απαραίτητες θεωρητικές και διδακτικές αρχές, ώστε να διαμορφώνουν τις κατάλληλες επικοινωνιακές στρατηγικές στις σημερινές πολυπολιτισμικές τάξεις προς όφελος όλων των μαθητών (Δραγώνα 2008:20). Οι διαπολιτισμικές παρεμβάσεις του/της δασκάλου/λας οφείλουν να κινούνται:

1. στη δημιουργία συνθηκών δυναμικής ενσωμάτωσης στη διδακτική διαδικασία, του μορφωτικού κεφαλαίου και του γενικότερου βιώματος που εν δυνάμει φέρουν οι μαθητές των εθνοπολιτισμικών ομάδων,
2. στην πεποίθηση του εκπαιδευτικού ότι οι μαθητές στο σύνολο τους μπορούν να μάθουν, κάτω όμως από διαφορετικές προϋποθέσεις και συνθήκες ο καθένας,
3. στη διαμόρφωση υψηλών προσδοκιών για τις δυνατότητες ακαδημαϊκής εξέλιξης και κοινωνικοποίησης των μαθητών του,
4. στην αναγνώριση της διαφορετικότητας των μαθησιακών και πολιτισμικών προϋποθέσεων και της  εμπειρίας των μαθητών, χωρίς να αποτελούν κριτήριο στιγματισμού τους ως «αδύνατοι» μαθητές, με γλωσσικά ή μαθησιακά προβλήματα,
5. στην υιοθέτηση στρατηγικών όχι μόνο για τους αλλοεθνείς μαθητές και τα «ιδιαίτερα» προβλήματά τους, αλλά για το σύνολο των μελών της σχολικής ομάδας,
6. σε αλληλεπιδράσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, οι οποίες δεν αντικαθρεφτίζουν τον τύπο των αλληλεπιδράσεων και των εξουσιαστικών δομών μεταξύ κυρίαρχων και υποτελών ομάδων, που ισχύουν στην ευρύτερη κοινωνία.

Σύμφωνα με τον Cummins οι εξουσιαστικές σχέσεις που βρίσκονται σε λειτουργία  στην ευρύτερη κοινωνία αποτελούν τη  ρίζα της σχολικής αποτυχίας  των πολιτισμικά διαφερόντων μαθητών. Σε περιβάλλοντα πολιτισμικής, γλωσσικής ή οικονομικής ανισότητας, η αλληλεπίδραση διδασκόντων και μαθητών δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Είτε αμφισβητεί ανοιχτά  τη λειτουργία των εξουσιαστικών σχέσεων είτε ενισχύει αυτές τις σχέσεις. Οι σχέσεις αλληλεπίδρασης  που αναπτύσσονται μεταξύ μαθητών και δασκάλων και μεταξύ των ίδιων των μαθητών, έχουν μεγαλύτερη σημασία για τη μαθητική πρόοδο από την οποιαδήποτε μέθοδο για τη διδασκαλία της γλώσσας και των άλλων μαθημάτων (Cummins 2003: 163).

Η διαπολιτισμική αγωγή απευθύνεται σε όλα τα άτομα και όλες τις διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες που ζουν σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία και ζητά απ' αυτά να αποδεσμευτούν από τις μονοπολιτισμικές και εθνοκεντρικές αντιλήψεις τους και να αποκαταστήσουν μεταξύ τους μια επικοινωνία στη βάση της ισοτιμίας, της αμοιβαίας κατανόησης και της αλληλοαποδοχής. Έτσι η διαπολιτισμική αγωγή δεν είναι ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό μέτρο για τους αλλοδαπούς, αλλά ως «ένας τρόπος ζωής και μια διάσταση που πρέπει να διαπερνά την αγωγή και την εκπαίδευση συνολικά» (Δαμανάκης 1997:99). Η αντίληψη αυτή δίνει τη δυνατότητα στη Διαπολιτισμική Αγωγή, να αναδείξει τα κοινά στοιχεία που συνυπάρχουν στους πολιτισμούς-να μην υπερτονίζει μόνο τις διαφορές-να ξεπεράσει δηλαδή την πολύχρωμη επιφάνεια της πολιτιστικής κοινωνίας και αναγωγικά να αναζητήσει την κοινή πολιτισμική δομή της σύγχρονης κοινωνίας, την οποία η επιστήμη έχει ήδη εντοπίσει και η εκπαίδευση μπορεί να αξιοποιήσει ως συνεκτικό στοιχείο της διαφορετικότητας.

Κώστας Παπαχρήστος,  Σχ. Σύμβουλος Δ.Ε, Πρόεδρος της Π.Ε.Σ.Σ.

Δ/νση: Υψηλάντου 10, 15121 - Πεύκη.Email:  papachristos.kostas@yahoo.gr

Δικτυακός τόπος: http://www.pess.gr. Τηλ.: 210 8025289, 6972503313.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βίλκενς, Χ. (2009). «Φτηνός, εύελικτος και.προσωρινός, το μοντέλο του ιδανικού μετανάστη». Εφ. Κόσμος του Επενδυτή, σ. 26.
• Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (2000), Ο ρόλος της Τ.Α. στην Εκπαίδευση των Τσιγγάνων. Μ. Βασιλείου (επιμ.), Αθήνα. Γ.Γ.Λ.Ε.
• Βούλγαρης, Γ., κ.ά. (1995). «Η πρόσληψη και η αντιμετώπιση του ΄΄Άλλου΄΄ στη σημερινή Ελλάδα. Πορίσματα εμπειρικής έρευνας», στο: Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ.5,  σσ. 81-100.
• Γαλάτη, Π. (2004). «Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα». Εφ. Καθημερινή, 21-11-2004, σσ.1 & 30.
• Γκότοβος, Α. (2000), «Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην υλοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής για την εκπαιδευτική ένταξη των Τσιγγανοπαίδων». Στο: Πρακτικά Συνεδρίου της Γ.Γ.Λ.Ε. Μ. Βασιλείου (επιμ.), Αθήνα, Γ.Γ.Λ.Ε.,σσ. 34-39.
• Cummins, J. (2003). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση, Αθήνα, Gutenberg. 
• Δαμανάκης, Μ., (1997). "Αναζήτηση μιας Εκπαιδευτικής Πολιτικής για τα παιδιά των Μεταναστών στην Ευρώπη", στο: Η Γλωσσική Εκπαίδευση των Ελλήνων Μεταναστών στην Ευρώπη, ΥΠΕΠΘ-Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, σσ. 33-42.
• Δραγώνα, Θ. - Φραγκουδάκη, Α. (2008). Πρόσθεση όχι αφαίρεση, πολλαπλασιασμός όχι διαίρεση. Αθήνα, Μεταίχμιο.
• Ζέρβας, Χ. (2004). «Δεν έχουμε μάθει να συνυπάρχουμε με αλλοδαπούς». Εφ. Ελευθεροτυπία, 25-09-2004, σσ. 62-63.
• Ιωακείμογλου, Η. (2001). «Οι μετανάστες και η απασχόληση», στο: Μετανάστες στην Ελλάδα, Α. Μαρβάκης, Δ. Παρσάνογλου, Μ. Παύλου (επιμ.), Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα-Εταιρεία Πολιτικού Προβληματισμού «Νίκος Πουλαντζάς», σσ.81-94.
• Καλτσώνη, Δ. (2002). «Τα δημοκρατικά δικαιώματα υπό αμφισβήτηση». Στο: Θέματα Παιδείας,  τ. 10-11/2002, σσ.20-25.
• Κάπαresearch (2009). Έρευνα για την παρουσία των μεταναστών στην Ελλάδα. Υπουργείο εσωτερικών - Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Καρύδης, Β. (1996). Η Εγκληματικότητα των Μεταναστών στην Ελλάδα, Αθήνα, Παπαζήσης.
• Κούρτοβικ, Ι. (2008). «Εργασία μεταναστριών και προσφύγων», στο: Μαγγανάρα, Ι. (επιμ), Εργασία, Συνδικαλισμός και Ισότητα των Φύλων, Αθήνα, Οδυσσέας, σσ. 161-172.
• Κοσσυβάκη, Φ. (2003). Ο ρόλος του Εκπαιδευτικού στο Μετανεωτερικό Σχολείο: Προσδοκίες, Προοπτικές, Όρια, Αθήνα, Gutenberg.
• Λυγερού-Τζιαντζή, Β.(2002). «Όταν αποκέντρωση σημαίνει εμπορευματοποίηση», στο: Θέματα Παιδείας, τρίμηνη επιθεώρηση εκπαιδευτικής πολιτικής και έρευνας, Αφιέρωμα: Παιδεία και Τοπική Αυτοδιοίκηση, τχ. 10-11/2002, σσ.38-43.
• Μίχος. Λ. (2000). «Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη χάραξη και την εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής για τους Τσιγγάνους». Στο: Πρακτικά Συνεδρίου της Γ.Γ.Λ.Ε.. Μ. Βασιλείου (επιμ.), Αθήνα, Γ.Γ.Λ.Ε., σσ. 27-33.
• Μορφονιός, Ν. - Καλυβιώτου, Μ. (2010). «Στον πάτο της Ευρώπης η Ελλάδα». Εφ. Η Αυγή, σσ.10-11.
• Μουτούση, Ν. - Στεφανής, Π. (2010). «Δίνουμε την ιθαγένεια με το σταγονόμετρο». Εφ. Τα Νέα, σ. 10-11.
• Παπαδόπουλος, Χ. (2005). «Μεταναστευτική Πολιτική: Όλα εδώ αλλάζουνε, όλα τα ίδια μένουν.». Εφ. Αυγή, 3 Απριλίου 2005, σ. 27.
• Παπάς, Α., (1998). Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική, τόμος Α΄,   Αθήνα.
• Παπαχρήστος, Γ. (2010). «Δεν θα υποκύψουμε στην ξενοφοβία». Εφ. Τα Νέα, σσ. 8-9.
• Παπαχρήστος, Κ. (2009). «Ο Εκπαιδευτικός στη Διαπολιτισμική Συμβουλευτική διαδικασία», στο: Τριλιανός Α., Καράμηνας Ιγ. (επιμ.), Πρακτικά του 6^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Π.Ε.Ε.. Αθήνα, 5,6 & 7 Δεκεμβρίου 2008. Αθήνα, Ατραπός, σσ. 278-286.
• Παπαχρήστος Κ. (2007). «Διαπολιτισμική Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών: Μια πρόταση για την Εκπαίδευση όλων των Εκπαιδευτικών».  Πρακτικά του 1^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ειδικής Αγωγής με διεθνή συμμετοχή. Αθήνα, Γρηγόρης, σσ. 109- 124.
• Παπαχρήστος, K. (2008). «Φύλο και διαπολιτισμικότητα στο Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο». Περιοδικό: Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου,  (Δ.Ο.Ε. - ΙΠΕΜ Δ.Ο.Ε.), τ. 8 & 9.
• Παπαχρήστος, K. (2008). «Ο Ρόλος του Σχολικού Συμβούλου στις διαπολιτισμικές παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου». Εισήγηση στο Συνέδριο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Θεωρία, Πράξη & Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου» του Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών (Τμήμα Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής - Ψυχολογίας), με θέμα: «ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ», 3-4 Οκτωβρίου 2008 (Πρακτικά υπό δημοσίευση).
• Τριλίβα, Σ. (2008). Ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος.απλά Διαφορετικός. Αθήνα, Gutenberg. 
• Τσιάκαλος, Γ. (2000), Οδηγός Αντιρατσιστικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
• Ψήνα, Π. (2004). «Σύγχρονη Μετανάστευση:Χαρακτηριστικά-Φάσεις και Πολιτική». Περ. Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων, τ. 36,  σσ.17-25.