ÂÜóù ÊáôñÜêç: Êïñõöáßá åëëçíßäá ÷áñÜêôñéá

Βασßλης Φουρτοýνης, δÜσκαλος

ÐÝìðôç 27 Äåêåìâñßïõ 2012

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/1-100/38-47-800-600-80.jpgΠριν 24 χρüνια, στις 27 Δεκεμβρßου του 1988, εγκαταλεßπει τα εγκüσμια η μεγαλýτερη ελληνßδα χαρÜκτρια ΒÜσω ΚατρÜκη. Ποια Þταν, üμως, η ΒÜσω ΚατρÜκης; Η ßδια στο αυτοβιογραφικü της σημεßωμα αναφÝρει:

ΓεννÞθηκα στο Αιτωλικü του Μεσολογγßου.

Το Αιτωλικü εßναι Ýνα μικρü νησÜκι, που το συνδÝουνε με τη στεριÜ δυο μακριÜ πÝτρινα γεφýρια με πολλÝς μικρÝς τοξωτÝς καμÜρες. Το σπßτι μας Þτανε σχεδüν üλο μÝσα στη θÜλασσα και στη γειτονιÜ καθüτανε üλο ψαρÜδες. ¸να ξυπüλυτο μελισσολüι τριγýριζε ολοÞμερα, με τις γυναßκες τους συνÝχεια γκαστρωμÝνες και τα παιδιÜ , μπακανιασμÝνα απü την ελονοσßα.

Ο πατÝρας μου λεγüτανε Γιþργης ΛεονÜρδος κι Þτανε κτηματßας, μα περισσüτερο τραγουδοýσε κι Ýψελνε στην εκκλησßα με μια σπÜνια ωραßα, ζεστÞ φωνÞ. ¼ταν τραγουδοýσε μαζευüτανε κüσμος και κοσμÜκης σπßτι μας για να τον ακοýσει.

Η μανοýλα μου ýφαινε ολοκÝντητα λεπτÜ μεταξωτÜ και μπαμπακερÜ και πολýχρωμα μÜλλινα κιλßμια. Εßχε πÜρει κι Ýνα χρυσü βραβεßο σε μια ΔιεθνÞ ¸κθεση στο Παρßσι.

Τα δυο μου αδÝρφια, Þτανε μεγαλýτερα απü μας τα κορßτσια. Ο μεγÜλος, φοιτητÞς τüτε της φιλολογßας μας Ýφερνε απü την ΑθÞνα Ýνα μαγικü για μας κüσμο. ΠαλιÜ βιβλßα με χρωματιστÝς χαλκογραφßες και ξυλογραφßες, χρωματιστÝς εικüνες και χαλκομανßες, μπογιÝς και πινÝλα και δεν Üφηνε παλιατζßδικο της ΑθÞνας αγýριστο. Ο μικρüτερος, ü,τι Ýβλεπε το μÜτι του τüκαναν τα χÝρια του, και μαζß με üλα, ζωγραφßζανε κιüλας και οι δυο τους.

Γýρω-γýρω απü τη μικρÞ μας θÜλασσα Þτανε η ÝξοχÞ, γεμÜτη ελιÝς, χωρÜφια καρπερÜ, μποστÜνια, καπνοτüπια, σιτηρÜ. Μια ζωÞ στη στεργιÜ και στη θÜλασσα, γεμÜτη ιδρþτα και μüχθο.

ΜÝσα σ’ αυτü το περιβÜλλον μεγÜλωσα. ΔιÜβαζα βιβλßα και βιβλßα ποýχε ο αδερφüς μου κι οι φßλοι μας. Μ’ Üρεσε πολý το διÜβασμα και πιο πολý Þ ποßηση. ΚοντÜ στ’ αδÝρφια μου ζωγρÜφιζα κι εγþ.

ΚρυφÜ, ονειρευüμουνα να γßνω ζωγρÜφος, μα μου φαινüτανε τüσο απßστευτα μεγÜλο που δεν μποροýσε λογικÜ να χωρÝσει στο μυαλü μου. ¼, τι Ýβλεπα, Ýλεγα:

- Εγþ αυτü μπορþ να το κÜνω.

- Και πολλÝς φορÝς Ýβαζα τον εαυτü μου σε δοκιμασßα.

Δεν Þξερα ακüμα üτι, Üλλο πρÜμα εßναι η ΤÝχνη.

Και μια μÝρα, σφηνþθηκε ξαφνικÜ στο μυαλü μου Ýνα ερþτημα. Κι’ αν γßνω ζωγρÜφος;

Πþς Ýγινε Ýτσι Üξαφνα αυτü, δεν το κατÜλαβα. Χßλιες καμπÜνες χτυπÞσανε μÝσα μου, κι Ýχασα τον κüσμο. Απü τüτε, δεν εßχα τßποτε Üλλο στο μυαλü μου νýχτα και μÝρα.

Μα, χßλιες δυο αναποδιÝς ξεφυτρþσανε, και ξαφνικÜ, ο πατÝρας μου αρρþστησε βαριÜ κι Ýπεσε πολý πßκρα και θλßψη στο σπßτι μας, ποý κρÜτησε εφτÜ ολüκληρα χρüνια.

Και κÜποια μÝρα, αφοý πÝθανε ο πατÝρας μου, ξεκßνησα για την ΑθÞνα μην ξÝροντας ακριβþς τι θα κÜνω.

ΠÞγα στη ΣχολÞ Καλþν Τεχνþν, κι Ýμαθα πþς σε λßγες μÝρες θ’ αρχßζανε οι εξετÜσεις. ΑμÝσως Ýτρεξα και γρÜφτηκα στη ΣχολÞ. ¸δωσα εξετÜσεις.

Στη ΣχολÞ Καλþν Τεχνþν εßχα ΚαθηγητÝς τον ΠαρθÝνη στη ΖωγραφικÞ και τον Κεφαλληνü στη ΧαρακτικÞ. ΠÞρα το Δßπλωμα της ΣχολÞς το 1940 με μια τρßμηνη υποτροφßα στη ΖωγραφικÞ για τα νησιÜ και Ýνα βραβεßο και δýο επαßνους στη ΧαρακτικÞ. ΜετÜ αμÝσως πüλεμος, κατοχÞ, πεßνα, αντßσταση, και μετÜ πÜλι εμφýλιος πüλεμος, πÜλι σκοτωμοß Üδικοι κι ακατονüμαστοι, εξορßες, φυλακÝς, üλα τα δεινÜ της Πατρßδας περÜσανε απü της δικÞς μου γενιÜς τις πλÜτες.

¸κανα πολλÜ ταξßδια σε πολλÝς ΕυρωπαúκÝς πüλεις, εßδα πολλÜ Μουσεßα και ΠινακοθÞκες.

Το 1955 Ýκαμα την πρþτη μου Ýκθεση.

Αν θÝλουμε να καλýψουμε πλÞρως το βιογραφικü της θα πρÝπει να αναφÝρουμε üτι το 1940 πÞρε το δßπλωμα της ΣχολÞς με τρßμηνη υποτροφßα στη ζωγραφικÞ για τα νησιÜ και Ýνα βραβεßο και τρεις επαßνους στην χαρακτικÞ.

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/1-100/39-48-800-600-80.jpgΤην επομÝνη χρονιÜ 1941 παντρεýεται με τον Γιþργο ΚατρÜκη στην ΝÝα Αγχßαλο και ακολουθεß το διÜστημα 1942 1943 που οργανþνεται στο ΕΑΜ καλλιτεχνþν. Τüτε εßναι που κυκλοφορεß η παρÜνομη Ýκδοση του ΕΑΜ ΕΛΑΣ «απü τους αγþνες του Ελληνικοý λαοý» και με δικÝς της ξυλογραφßες.

¸ζησε την χαρÜ της απελευθÝρωσης αλλÜ και την φρßκη των Δεκεμβριανþν, 1944.

Το 1945 με το σýντροφο της τον Γιþργο ακολουθοýν την ΕΠΟΝ και τον ΕΛΑΣ. Κυκλοφορεß το λεýκωμα «θυσιαστÞριο της ΛευτεριÜς» και με δικÝς της ξυλογραφßες

Την επüμενη χρονιÜ 1946 καταφεýγουν στον ΠειραιÜ üπου μÝνουν για αρκετÜ χρüνια μαζß με τον Νικηφüρο ΒρεττÜκο.

Το 1948 συλλαμβÜνεται ο Γιþργος ΚατρÜκης εξορßζεται στη ΛÞμνο για οκτþ μÞνες και μετÜ στην Μακρüνησο

Το 1949 η ΒÜσω ΚατρÜκη γßνεται ιδρυτικü μÝλος της ομÜδας «ΣτÜθμη» και συμμετÝχει στην πρþτη Ýκθεση της ομÜδας αυτÞς στο ΖÜππειο.

Το 1955 κÜνει την πρþτη ατομικÞ της Ýκθεση στην αßθουσα τÝχνης «Ζαχαρßου»

Το 1958 τιμÜται με το πρþτο βραβεßο χαρακτικÞς στη μεσογειακÞ ΜπιενÜλε της ΑλεξÜνδρειας. Την ßδια χρονιÜ βραβεýεται με το Premium της διεθνοýς ΜπιενÜλε ΧαρακτικÞς στο ΛουγκÜνο και γεννιοýνται τα δßδυμα παιδιÜ της ΜαριÜννα και Σπýρος.

Το 1959 το ΠανεπιστÞμιο της ΝÝας Υüρκης αποκτÜ τÝσσερεις μÞτρες απü πÝτρα για την πινακοθÞκη του και το 1965 ΕκλÝγεται επßτιμο μÝλος της Academia Fiorentina del Arte del Disegnio και το 1966 παßρνει το διεθνÝς βραβεßο Λιθογραφßας TAMARINT στην ΜπιενÜλε της Βενετßας.

Με την επιβολÞ της δικτατορßας το 1967 συλλαμβÜνεται και εξορßζεται στο ξερονÞσι «Γιοýρα» και απελευθερþνεται το 1968 ýστερα απü διεθνεßς πιÝσεις και αντιδρÜσεις.

ΜετÜ την πτþση της δικτατορßας, το 1976, παßρνει το Α βραβεßο της «Intergrafik» της διεθνοýς Ýκθεσης γραφικþν τεχνþν στο Ανατολικü Βερολßνο.

Το 1987 κÜνει την τελευταßα ατομικÞ της Ýκθεση στην γκαλερß «ΑθÞνα» στην ΑθÞνα και γßνεται ιδρυτικü μÝλος της ¸νωσης ΕλλÞνων Χαρακτþν.

Το 1995 στις 2 Απριλßου θεμελιþνεται το «ΚÝντρο Χαρακτικþν Τεχνþν και Μουσεßο ΒÜσως ΚατρÜκη» σε χþρο που παραχþρησε ο ΔÞμος Αιτωλικοý και χρηματοδüτησε το ΥΠΕΧΩΔΕ και το 2006 γßνονται τα εγκαßνια του Μουσεßου που στεγÜζει ολüκληρο το Ýργο της ΒÜσως ΚατρÜκη σε μüνιμη Ýκθεση.

ΜαθητÞς και Üξιος συνεχιστÞς του Ýργου της ΒÜσως ΚατρÜκη υπÞρξε ο γνωστüς και επßσης πολυβραβευμÝνος χαρÜκτης, Απüστολος Κοýστας, με καταγωγÞ απü το Μεσολüγγι.

 

Ãéá ðåñéóóüôåñç êáé êáëýôåñç ðñïóÝããéóç ôïõ Ýñãïõ ôçò ÂÜóùò ÊáôñÜêç - ËåïíÜñäïõ ðáñáèÝôïõìå ôéò áðüøåéò ôñéþí åðéöáíþí ôå÷íïêñéôéêþí: ôïõ ÄçìÞôñç ÐáðáóôÜìïõ, ôçò ÅéñÞíçò ËáìðñÜêç - ÐëÜêá êáé ôïõ Êþóôá Óôáõñüðïõëïõ

 

1. ΠΑΠΑΣΤΑΜΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, «Η ΒÜσω ΚατρÜκη», Απü το Λεýκωμα “ΒÜσω ΚατρÜκη – ΧαρακτικÞ 1940-1980”, ΑθÞνα, ΦεβρουÜριος 1980

ΒαθιÜ εßναι η σοβαρüτητα με την οποßα η ΒÜσω ΚατρÜκη απü την αρχÞ της καλλιτεχνικÞς της παρουσßας αντιμετωπßζει τη χαρακτικÞ.

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/101-200/__06-107-800-600-80.jpgΝÝα κοπÝλα üταν Üρχισε να ασχολεßται μ’ αυτÞ βρÞκε, üπως και η Γερμανßδα χαρÜκτρια Καßτε Κüλλβιτς, τους δυνατüτερους ερεθισμοýς για την τÝχνη της μÝσα στη ζωÞ του λαοý και ακüμα περισσüτερο στα γεγονüτα, που απü την εποχÞ της συντÜρασσαν τα λαúκÜ στρþματα στα οποßα Üρχισε να γßνεται συνεßδηση η ανÜγκη για μüρφωση, εξÝλιξη, κοινωνικÞ κατοχýρωση.

Στο μεσοπüλεμο Ýνιωσε, üπως και Üλλοι ευαßσθητοι καλλιτÝχνες το μεγÜλο πρüβλημα της καθυστερημÝνης χρονολογικÜ προσαρμογÞς της τÝχνης στα νÝα κινÞματα που απü τις αρχÝς του αιþνα μας συντÜρασσαν τη ζωγραφικÞ-χαρακτικÞ και Ýθεταν τους συνειδητοýς καλλιτÝχνες αντιμÝτωπους με αυτÜ που συντηροýσε η παρÜδοση της ρεαλιστικÞς σχολÞς. Η ýπαρξη του προβλÞματος αυτοý και η μεγÜλη βοÞθεια των φωτισμÝνων δασκÜλων Κεφαλληνοý—ΠαρθÝνη ομαδοποßησε την απüφαση ορισμÝνων καλλιτεχνþν να ακολουθÞσουν στην ΤÝχνη και στη ζωÞ Ýνα δρüμο τελεßως νÝο για την ως τüτε αστικοευγενÝστατη νοοτροπßα των συμβιβασμþν στους οποßους εßχαν ενταχθεß οι γνωστüτεροι, με μοναδικÞ εξαßρεση τους ΧαλεπÜ και ΜαλÝα, καλλιτÝχνες.

¸τσι μια ομÜδα ζωγρÜφων-χαρακτþν ανÜμεσα στους οποßους μοναδικÞ γυναßκα η ΚατρÜκη προχþρησαν σε Ýνα προβληματικü εξπρεσιονισμü, σε μια νÝα φÜση της νεοελληνικÞς χαρακτικÞς, που πρÝπει να θεωρηθεß, μετÜ την προσφορÜ του ΓαλÜνη, ως η πιο δημιουργικÞ στην ιστορßα της νεοελληνικÞς χαρακτικÞς.

ΕνδιαφÝρον παρουσιÜζει για τον ιστορικü της τÝχνης η χρονολογßα γεννÞσεως üλων αυτþν των χαρακτþν. Εßναι γεννημÝνοι μετÜ το 1910 και μεγαλωμÝνοι στα χρüνια που σημÜδεψε η ΜικρασιατικÞ ΚαταστροφÞ. Η ΚατρÜκη, που πολλÝς φορÝς Ýνιωσε το ξερßζωμα, μορφοποßησε σε εικüνες γεμÜτες απü την πßκρα, τη στÝρηση, τη σκλαβιÜ και την αδικßα. Η επαφÞ της με την τÝχνη του Κεφαλληνοý της Ýδωσε την τεχνικÞ γνþση της χαρακτικÞς που Ýσμιξε με το πραγματικü μεγÜλο ζωγραφικü και σχεδιαστικü της χÜρισμα.

Πολý συχνÜ Þ ΚατρÜκη υπηρÝτησε με την τÝχνη της τους ιδεολογικοýς στüχους και τους κοινωνικοýς σκοποýς üπου τÜχτηκε τα χρüνια των σπουδþν της. ΠοτÝ üμως, ακüμα και σε αφßσες Þ ημερολüγια περιστασιακÜ δεν κινÞθηκε σε διαφορετικü ποιοτικü επßπεδο απ’ αυτü της υψηλÞς σαραντÜχρονης δημιουργßας της.

Εκεßνο ποý σφραγßζει το Ýργο ενüς καλλιτÝχνη δεν εßναι βÝβαια οι στüχοι και το μÞνυμα, η ευαισθησßα για τον Üνθρωπο και την ýπαρξÞ του, αλλÜ ο τρüπος της ενσαρκþσεως του ιδανικοý του, η μορφÞ της μεταδüσεως, το αποτÝλεσμα μιας αισθητικÞς επικοινωνßας μÝσα στο πλαßσιο αυτþν των ιδεþν και των μαχητικþν πιστεýω. ¶νθρωποι που με τη μορφÞ, τη στÜση, τη ραδινÞ τους υπüσταση, τον παλμü της πÜλης του Üσπρου-μαýρου εκφρÜζουν τα ερωτηματικÜ για την υπüστασÞ τους στην κοινωνßα, δεν χρειÜζεται να φÝρουν σýμβολα, να χειρονομοýν, να διαμαρτýρονται. Η λυγερÞ αγÝρωχη μορφÞ που επιμηκýνεται εξπρεσιονιστικÜ, που δÝνει τα χÝρια της κατÜ τον τρüπο του αρχαßου ελληνικοý ειδωλßου, που συσπειρþνεται, στÝκεται σιωπηλÜ κοντÜ στον συνÜνθρωπο, εßναι η ßδια μαρτυρßα, η ßδια σκλαβιÜ, η ßδια πüνος, η ßδια üμως εγκαρτÝρηση, επιμονÞ και μÜχη. Δυü μüνο στοιχεßα χωρßς παλμü και ζÝστη, το μαýρο και το Üσπρο, γßνονται στα χÝρια της ΚατρÜκη οι εýγλωττοι δημιουργοß αυτÞς της βαθιÜς εσωτερικüτητας που φτÜνει στην κÜθαρση μιας ψυχÞς καρτερικÞς αλλÜ αδοýλωτης. Δεν υπÜρχουν πρüσωπα που συσπþνται, που εξανßστανται γιατß τα χαρακτηριστικÜ δεν ενδιαφÝρουν, αφοý οι κηλßδες του μαýρου-Üσπρου ποý δυναμþνει, σβÞνει, εξαφανßζεται, επανÝρχεται, βαθαßνει και ρηχαßνει Ýχουν αναλÜβει με δυναμισμü την Ýκφραση των συναισθημÜτων που δονοýν και πÜλουν και üμως συγκρατοýνται σε μια μεγαλειþδη αξιοπρÝπεια. Απüλυτα πρωτοποριακÞ η παρουσßα της μορφÞς της ΚατρÜκη, φορτωμÝνη με üλα τα λαúκÜ αιτÞματα, φωνÞ διαμαρτυρßας για τα αναφαßρετα δικαιþματα του ανθρþπου και üμως παραδοσιακÞ στο συγκρατημÝνο μεγαλεßο της σαν τις μορφÝς των αρχαßων ελληνικþν επιτýμβιων που πονοýν βαθιÜ και üμως στÝκονται σοβαρÝς και αμßλητες προβÜλλοντας το μεγαλεßο τÞς ψυχÞς και την υπεροχÞ του πνεýματος. Και ακüμα πüσο βγαλμÝνο απ’ αυτüν τον τüπο εßναι αυτü το φως, αυτÞ η λÜμψη που διαπερνÜ τα σþματα, τα ενεργοποιεß και το εξαûλþνει. Απßστευτο φαßνεται ßσως να μπορεß κανεßς με το παιχνßδι του μαýρου-Üσπρου να φωτßζει τüσο τις επιφÜνειες σα να διαπερνοýνται απü τον καυτερü Þλιο τοýτης της φωτεινÞς μας γης. Και üμως το μαýρο δεν εßναι το πηχτü και σκοτεινü του απελπιστικοý ερÝβους γιατß εßναι παντρεμÝνο τüσο με τη λÜμψη του Üσπρου, που δημιουργεßται η εντýπωση üτι τα δυü αυτÜ στοιχεßα συμφþνησαν κανÝνα να μην δþσει στο Üλλο την πρωτοπορßα. Οι στιγμÝς τοý μαýρου, με την απελπισμÝνη ατμüσφαιρα που φÝρει μαζß του, δεν προφταßνουν καν να δηλþσουν την παρουσßα τους και μια αποκαλυπτικÞ στιγμÞ γεμÜτη ελπßδα και φως τις διαδÝχεται, τις αναιρεß ακüμα üμως, παρÜξενο βÝβαια, τις ενισχýει. ¸τσι η μορφÞ στÝκεται εκεß γεμÜτη προβληματισμοýς, φÝρει τη μοßρα της και γßνεται Ýκφραση, καημüς, ποτÝ üμως μοιρολüι. Οι ραδινÝς αυτÝς μορφÝς με τους επιμηκυσμÝνους λαιμοýς δεν μοιÜζουν καθüλου με τις αντßστοιχες φορμαλιστικÝς εκφρÜσεις δυτικοευρωπαßων ζωγρÜφων και γλυπτþν. Γιατß εκεß λεßπει αυτÞ η συγκρατημÝνη εγκαρτÝρηση, η απüλυτη ισορροπßα του πÜθους και της ανατÜσεως, η αυξομεßωση του üγκου των μελþν της μορφÞς που δονεßται απü τις εντÜσεις üπως μια αρχαßα κολþνα και ακüμα, εκεß üπου απεικονßζονται, τα μεγÜλα ανοιχτÜ μÜτια που φανερþνουν τον κüσμο της ψυχÞς.

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/1-100/61-59-800-600-80.jpgΚαι εκεß που η ΚατρÜκη ξεχνÜει τους πüνους της ζωÞς και αποδßδει απλÝς εικüνες με χÜρη και δροσιÜ, τα κορßτσια, τους ψαρÜδες, τα παιδιÜ, πÜλλονται στον Þλιο, σφýζουν απü Ýναν οπτιμισμü δυνÜμεως που ποτÝ δεν αποβÜλλουν. ‘ΕξÜλλου üλα τα μÝσα αυτÞς της τÝχνης του χαρÜγματος βÜζει στην υπηρεσßα της η καλλιτÝχνης για να πετýχει αυτÞ τη λαμπρÜδα του Þλιου. Ξýλο πλÜγιο, üρθιο και μια νÝα κατÜκτηση τον ψαμμßτη λßθο που επιτρÝπει αυτü το ξεχωριστü πÜντρεμα τοý μαýρου και τοý Üσπρου, ακüμα üμως και το Üπλωμα στο χþρο, την ανÜταση, το μεγαλεßο. Βραβεßο λιθογραφßας στη ΜπιεννÜλε του 1966, παραμÝνει σαν Üνθρωπος σεμνÞ και εσωτερικÜ οικεßα. ΕξÜλλου ποιος μπορεß να πει üτι η ΤÝχνη δεν εßναι το απεßκασμα μιας ολοκληρωμÝνης προσωπικüτητας που Ýχει πÜντα κÜτι να δþσει και να πÜρει;

Σýμφωνα μ’ αυτÝς τις εσωτερικÝς παρορμÞσεις ο καλλιτÝχνης ψÜχνει και τα εκφραστικÜ του μÝσα για να φτÜσει στο αισθητικü αποτÝλεσμα που του ανταποκρßνεται. Η τÝχνη δεν εßναι τεχνικÞ. Γιατß τüτε üλα τα τεχνικÜ επιτεýγματα θα εßχαν κÜτι απü την υψηλÞ πνοÞ της τÝχνης. Εßναι üμως μÝσο που υπηρετεß και δαμÜζεται μüνο απü την εκφραστικÞ δýναμη του καλλιτÝχνη. Στις μεγÜλες πÝτρες τÞς ΚατρÜκη üχι μüνο μορφÞ, πüνος, διαμαρτυρßα, εγκαρτÝρηση, φως, εßναι στοιχεßα αυτονüητα, αλλÜ ακüμη και ο χþρος, αυτü το ανÜπτυγμα μÝσα στον λευκü τÜπητα, υπÜρχει αβßαστα, αναπτýσσεται με απλοχεριÜ και μεγαλοπρÝπεια üσο και οι ßδιες οι μορφÝς, οι ευαßσθητες αυτÝς παρουσßες.

ΜεγÜλο ανÜπτυγμα του χþρου με Üπλετο φως που αντανακλÜται απü την Üσπρη αýτÞ επιφÜνεια και μορφÞ ιριδßζουσα, γεμÜτη παλμü, πÜθος και εσωτερικÞ σοβαρüτητα, χαρακτηρßζουν το Ýργο της ΚατρÜκη, Ýνα χαρακτικü Ýργο, που φÝρει τη σφραγßδα των εμπνευσμÝνων ειλικρινÜ ζωγρÜφων. 

 

2. Μαρßνα ΛαμπρÜκη - ΠλÜκα, «Η ΒÜσω ΚατρÜκη», Απü το Λεýκωμα “ΒÜσω ΚατρÜκη – ΧαρακτικÞ 1940-1980”, ΑθÞνα, ΦεβρουÜριος 1980

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/101-200/0007-164-800-600-80.jpgΜε τη ΒÜσω ΚατρÜκη, τη χαρÜκτρια που τιμÞθηκε εφÝτος με το βραβεßο λιθογραφßας στη Biennale της Βενετßας (1966), συμβαßνει τοýτο το παρÜδοξο: Πολý πριν απü την καθιÝρωσÞ της στους διεθνεßς καλλιτεχνικοýς κýκλους, καθιÝρωση επικυρωμÝνη απü αλλεπÜλληλες τιμητικÝς διακρßσεις, εßχε κιüλας κατακτÞσει μιαν ολüτελα ξεχωριστÞ θÝση στη συνεßδηση του κοινοý. Το μεθυστικü αßσθημα αυτÞς της πρþτης, ευδüκιμης καλλιτεχνικÞς εμπειρßας δε στÜθηκε εν τοýτοις ικανü να ταρÜξει την ευθýγραμμη, γεμÜτη επþδυνους αναβαθμοýς, πορεßα του Ýργου της. ΠουθενÜ δε σε σταματοýν ßχνη αυταρÝσκειας Þ ναρκισσισμοý, συμπτþματα που παρακολουθοýν συχνÜ την αναγνþριση ενüς καλλιτÝχνη, üταν θÝλοντας να διατηρÞσει το καλλιτεχνικü εßδωλο που Ýχει μορφωθεß στη συνεßδηση του κοινοý, καταδικÜζεται στην αυτοεπανÜληψη και στο μαρασμü. Αντßθετα η ΒÜσω προχþρησε αποφασιστικÜ και δοκßμασε τη χαρÜ να δει το κοινü της να την ακολουθεß, να συμπορεýεται μαζß της, να την επιδοκιμÜζει. Κι εßναι ßσως κι αυτü μια απüδειξη της εσωτερικÞς αναγκαιüτητας αυτÞς της πορεßας, των επιτακτικþν λüγων που την υπαγüρευαν και ποý γινüταν αισθητοß και συνακüλουθα κατανοητοß και αφομοιþσιμοι üχι μüνο απü την ßδια τη χαρÜκτρια, αλλÜ και απü το δÝκτη του Ýργου της.

Η ΒÜσω, γεννημÝνη και ζυμωμÝνη ως το κüκκαλο με το λαü, νανουρισμÝνη απü τους μυθικοýς και τους ανθρþπινους καημοýς της λιμνοθÜλασσας του Αιτωλικοý, εßχε φορτßσει την οπτικÞ και συγκινησιακÞ της πεßρα με μνÞμες, üπου ο απλüς, ο καθαρüς και ευθýγραμμος στην αγωνßα του για το “Üγιον Þμαρ” λαüς κυριαρχοýσε. Και τοýτος ο λαüς του μüχθου, της μικρÞς μα Üγιας θλßψης, της πεßνας, της αρρþστιας, της ασφυξßας της χαμοζωÞς, μα και της ασýνορης λεβεντιÜς του την κÜλεσε κοντÜ του να τον τραγουδÞσει με επικοýς, ελεγειακοýς και λυρικοýς ρυθμοýς. Η χαρακτικÞ εßναι μια τÝχνη αληθινÜ ασκητικÞ στην αυστηρüτητÜ της. ΠροορισμÝνη να μιλÞσει με τη μεσολαβητικÞ γλþσσα ενüς στÝρεου υλικοý εßναι υποχρεωμÝνη να σεβαστÞ το ιδßωμÜ του. Την ξεχωριστÞ του υπüσταση, την ιδιοτυπßα του. Η ýλη εδþ δεν εßναι μüνο φÝρον στοιχεßο της μορφÞς αλλÜ και θεμελιακü γενετικü της σýνδρομο. Η συμμετοχÞ της στο αισθητικü αποτÝλεσμα εßναι Üμεση και κυριαρχικÞ. Ο χαρÜκτης αντιμετωπßζει πολλαπλοýς κινδýνους στην κρßσιμη μÜχη που δßνει μαζß της. Οι αμεσüτερα απειλητικοß εßναι να την αγνοÞσει, να την διαψεýσει Þ να την μεταπλÜσει σε κÜτι Üλλο. Και οι τρεις εßναι θανÜσιμοι για τις εγγενεßς αξßες της τÝχνης του. Η κρßσιμη ισορροπßα μορφÞς και ýλης, η πειθαρχßα της ýλης στους εκφραστικοýς λüγους της μορφÞς, η εκμετÜλλευση των “σημαντικþν” δυνατοτÞτων της πρþτης για την ανÜδειξη της δεýτερης, συνιστοýν βασικÝς προûποθÝσεις για την ευτυχÞ Ýκβαση αυτÞς της αμφßβολης μÜχης.

Ο επüμενος αναβαθμüς της χαρακτικÞς Üσκησης Ýγκειται στον περιορισμü τοý χρþματος στο Üσπρο μαýρο. Ο χαρÜκτης υποχρεþνεται απü τους ßδιους τους νüμους της τÝχνης του να υποβÜλει την εκφραστικÞ του ορμÞ στον Ýλεγχο μιας δεδομÝνης χρωματικÞς αρχÞς. Ο νüμος της ασπρüμαυρης επιφÜνειας, üχι μüνο ελÝγχει και πειθαρχεß την πλημμυρßδα των συναισθημÜτων του Üλλ’ απαιτεß μßα κρßσιμη διαιτησßα για τη διατÞρηση της ζωτικÞς ισορροπßας των δýο αντιθÝσεων. Το σοφÜ ζυγισμÝνο παιχνßδι της γραμμÞς και του πλÜνου, η λογικÞ εναλλαγÞ των τüνων και πÜνω απ’ üλα η εγκυρüτητα της φüρμας και η κατÜνευση της φÝρουσας ýλης στο αισθητικü αποτÝλεσμα εßναι θεμελιακÝς προûποθÝσεις για Ýνα γνÞσιο χαρακτικü Ýργο. Η αυτοπειθαρχßα, η εγκρÜτεια, η ακοßμητη επιστασßα του λüγου στην κßνηση του χεριοý, εßναι, συνακüλουθα, τα καθοριστικÜ γνωρßσματα του λειτουργοý αυτÞς της δýσκολης τÝχνης. ΑυτÞ ακριβþς η ανÝκκλητη αυστηρüτητα δικαιολογεß το γεγονüς üτι οι περισσüτεροι χαρÜκτες Þταν πρþτ’ απ’ üλα ζωγρÜφοι.

 

3. Κþστας Σταυρüπουλος, ΒÜσω ΚατρÜκη – Κορυφαßα ποιÞτρια του εικαστικοý λüγου, που ΧÜραξε στην πÝτρα την τραγικÞ μοßρα του λαοý και τη μÜχη για ελευθερßα.

Δεν θα μποροýσα να πεßσω κανÝναν αν ισχυριζüμουν üτι η μεγÜλη χαρÜκτρια του κüσμου ΒÜσω ΚατρÜκη-ΛεονÜρδου ανÞκει στην αθÝατη πλευρÜ της ιστορßας, απü την Üποψη της ευρεßας δημοσιüτητας.

¶λλωστε, ποια ΒÜσω; Η ΒÜσω ΚατρÜκη που Ýχει πÜρει 4 πρþτα διεθνÞ βραβεßα, απü τα οποßα το τÝταρτο, το σημαντικüτερο, εßναι αυτü που πÞρε το 1966 στη ΔιεθνÞ ΜπιενÜλε της Βενετßας. Βραβεßο που Ýπαιρνε για πρþτη φορÜ μικρÞ χþρα, κεραυνüς εν αιθρßα, γιατß αυτÜ τα βραβεßα τα νÝμονταν πÜντα οι μεγÜλες χþρες.

ΤιμητικÜ φιλοξενεß σÞμερα τη ΒÜσω στις σελßδες της η εφημερßδα Δρüμος της ΑριστερÜς, που αν ζοýσε, σßγουρα αυτÞ την εφημερßδα θα κρατοýσε στα χÝρια της. ΓεννÞθηκε το 1916 και απεβßωσε το 1988, 74 χρονþν, στην ΑθÞνα.

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/101-200/0017-174-800-600-80.jpgΑπü το 1936 μαζß με τον Üντρα της, γιατρü Γιþργο ΚατρÜκη, αντÝδρασαν κατÜ της δικτατορßας του ΙωÜννη ΜεταξÜ. ΦοιτητÝς οι δυο τους τüτε κι εν συνεχεßα Ýπαιξαν πρωταγωνιστικü ρüλο στην ΕθνικÞ Αντßσταση κι αμÝσως μετÜ τη λεγüμενη απελευθÝρωση.

Ακολοýθησαν τα 3 τραγικÜ χρüνια του εμφυλßου πολÝμου στην ΕλλÜδα 1946-’49. Τüτε ßδρυσε η κυβÝρνηση τα στρατüπεδα συγκÝντρωσης ΜακρονÞσου και Γιοýρας, τüποι φιλοξενßας ανεßπωτων βασανιστηρßων των πολιτικþν κρατουμÝνων κι εξüριστων. Θýματα τα Üτομα της ιδεολογικοπολιτικÞς ΑριστερÜς, προκειμÝνου με βßαιο τρüπο να αποκηρýξουν τις ριζοσπαστικÝς κοινωνικÝς ιδÝες τους. ΙστορικÞ μαρτυρßα και μνημικÞ οδýνη για μας που ζÞσαμε τα γεγονüτα και Þπιαμε ολüγιομο το ποτÞρι, απüμακρη μνÞμη που δεν Ýζησαν και δεν θυμοýνται οι σημερινοß νÝοι της ΕλλÜδας.

Τη ΒÜσω τη γνþρισα καλýτερα ως συγκρατοýμενÞ μου στη ΓυÜρο, θýμα κι αυτÞ της απριλιανÞς χοýντας των συνταγματαρχþν του 1967. Εντυπωσßαζε 7.000 πολιτικοýς κρατοýμενους το Þθος της τÝχνης της κι ο Üδολος χαρακτÞρας της, ευτυχÞς συνδυασμüς εναρμüνισης τÝχνης κι ανθρþπου κι αυτü μου δßνει την ευκαιρßα να την αποκαλÝσω, ανεπιφýλαχτα, λαüθεν αρχüντισσα.

ΕνταγμÝνη αρχικÜ, ιδεολογικÜ και πολιτικÜ, στην κομμουνιστικÞ ΑριστερÜ, πÝρασε αργüτερα στην ευρωκομμουνιστικÞ πτÝρυγα και μετÜ στις ολÜνοιχτες ανÜσες της ΑριστερÜς. Κι αυτü γιατß Þθελε να μην ξεχνÜ τα 150 χρüνια διαδρομÞς της παραγωγÞς πολιτισμοý της ριζοσπαστικÞς ΑριστερÜς.

Απελευθερωτικü πÝρασμα

Το Ýργο της, μοναδικü αυτþν των ιδεολογικþν ορÜσεων, συγκεντρþνει πÜνω του τη βαθιÜ και μακραßωνη ελληνοευρωπαúκÞ εικαστικÞ παιδεßα. Το 1952 αφÞνει πßσω τη χαρακτικÞ στο παραδοσιακü ξýλο και περνÜει τη χαρακτικÞ στο σκληρü υλικü, την πÝτρα, μοναδικÞ στον κüσμο γι’ αυτü. Τüτε Üφησε πßσω και τη γραφÞ του παραστατικοý κοινωνικοý ρεαλισμοý αλÜ ελληνικÜ. Η πÝτρα της Ýδωσε τη μεγÜλη ευκαιρßα, μετÜ το 1952, να υιοθετÞσει τη μερικÞ αφαßρεση, απüκλιση προς τη γραφÞ της κυκλαδικÞς τÝχνης.

ΔεκαπÝντε χρüνια δοýλεψε στο ξýλο και 35 χÜραξε στην πÝτρα. ΣημαντικÞ η δεýτερη περßοδος της δουλειÜς της κι υπÜρχει λüγος γι’ αυτü: Γιατß η ΒÜσω περνþντας τη χαρακτικÞ απü το ξýλο στην πÝτρα απελευθÝρωσε το μÝγεθος του χαρακτικοý ανÜτυπου και το αυτονüμησε αισθητικÜ, καθιστþντας το ισüτιμο με το πρωτüτυπο Ýργο της ελαιογραφßας. ¸τσι Ýβγαλε τη χαρακτικÞ απü την ομηρßα της τυπογραφßας κι απü τη δουλεßα της διαφÞμισης.

Με τη χαρακτικÞ στην πÝτρα παρÞγαγε μεγÜλες εικαστικÝς μνημειακÝς επικÝς συνθÝσεις. Σ’ αυτÞ τη φÜση εκμεταλλεýεται με οξυδÝρκεια την ελληνικÞ μυθολογßα, επιλÝγοντας για εικαστικÜ της εßδωλα την Αντιγüνη, τον ºκαρο σε πτþση, τον Τρßτωνα, την ΗλÝκτρα, τη μητρüτητα, τις γυναßκες αντιστεκüμενες μπροστÜ στα üρθια μαχαιρωτÜ ματωμÝνα βρÜχια της ΓυÜρου, ανθρþπινα σþματα, Ýγκλειστα και ακρωτηριασμÝνα μÝσα σε αγκαθωτÜ συρματοπλÝγματα και τα ψηλüλιγνα εικαστικÜ εßδωλÜ της συγκεντρþνουν στους κÜθετους ÜξονÝς τους τα βαριÜ τραγικÜ φορτßα σε επικü μÝγεθος της αισχýλειας και σοφüκλειας αττικÞς τραγωδßας.

http://www.vassokatraki.gr/images/igallery/resized/101-200/__31-130-800-600-80.jpgΣ’ αυτü το σημεßο δßνει την ψευδÞ εντýπωση üτι μοιÜζει με τα εικαστικÜ εßδωλα του ΤζακομÝτι και τις εικαστικÝς συνθÝσεις των ψηλüλιγνων αγαλμÜτων της κυκλαδικÞς τÝχνης. ΕντυπωσιÜζει, επßσης ψευδþς, üτι το χαρακτικü της ανÜτυπο μοιÜζει να κινεßται στο τρισδιÜστατο χþρο της γλυπτικÞς. Κλεßνω την παρÝνθεσÞ μου αναφÝροντας πως το χαρακτικü Ýργο της ΒÜσως πÜνω στην πÝτρα, την προσδιορßζει ως τη μεγÜλη σýγχρονη τραγωδü του εικαστικοý λüγου των μορφþν του ελληνοευρωπαúκοý πολιτισμοý.

Στη ΒÜσω Ýμελλε να κλεßσει με τη χαρακτικÞ στην πÝτρα τα 500 χρüνια διαδρομÞς της χαρακτικÞς στο ξýλο. Η 15χρονη θητεßα της χαρÜσσοντας στο ξýλο κινÞθηκε στην ιστορικÞ μαρτυρßα και την κοινωνικÞ τοιχογραφßα του εργαζüμενου βαριÜ μεροκαματιÜρη ψαρÜ ΠικρÞ και ρÝμπελη ζωÞ και των εργαζüμενων νυχτοÞμερα ανθρþπων στα χωρÜφια Μεροδοýλι-μεροφÜι.

Ως προς το τοπßο του Αιτωλικοý, γενÝτειρα πüλη της χαρÜκτριας, και το Μεσολüγγι δßπλα του, το ζωγρÜφισε με χαμηλοýς ορßζοντες μπαßνοντας το θαλÜσσιο και το χερσαßο τοπßο το Ýνα μÝσα στ’ Üλλο ερωτικÜ. Οι αλλεπÜλληλοι ορßζοντες επεκτεßνονται απü το Αιτωλικü και πÝρα απ’ το Μεσολüγγι, κυλþντας σε μουσικÞ ποιητικÞ ροÞ. Μüνο τα τηλεγραφüξυλα σπÜζουν αυτÞ τη ροÞ των οριζüντων, ενþ τα σκÜφη, γαÀτες, πρυÜρια, σταφνοκÜρια χαúδεýουν ψιθυριστÜ με Þχους και χρþματα την Þρεμη επιφÜνεια της θÜλασσας, λυρικÝς εικüνες του εικαστικοý λüγου των μορφþν παρüμοιες με του ΚωστÞ ΠαλαμÜ τους στßχους.

ΧαρισματικÞ καλλιτÝχνις

Η ΒÜσω Þταν φßλη του ¶γγελου Σικελιανοý, του Κþστα ΒÜρναλη, θαýμαζε ιδιαßτερα τη γραφÞ του Κþστα Χατζüπουλου, Þταν φßλη του Ρßτσου και του Νικηφüρου ΒρεττÜκου. Ο ΠαλαμÜς κι ο ΜαλακÜσης Þταν συμπατριþτες της.

Με λßγα λüγια, Þταν η ßδια η καλλιτεχνικÞ, πολιτικÞ και ιδεολογικÞ συνεßδηση του επαναστατημÝνου ακραßα 20οý αιþνα, γι’ αυτü και Ýκλεισε τον 50χρονο κýκλο της δουλειÜς της με μια τελευταßα Ýκθεση στην ΑθÞνα, Ýκθεση ως σπÜραγμα μνÞμης, ελεγεßων και θρÞνων για üλους εκεßνους που θυσιÜστηκαν γι’ αυτÞν την κοινωνικÞ ιδεολογßα (1850-1988). ¸τσι η σκυτÜλη της καινοýργιας ηλεκτρονικÞς τεχνολογικÞς κοινωνικÞς επανÜστασης πÝρασε στα χÝρια του 21ου ηλεκτρονικοý αιþνα.

Η ΒÜσω, απλþς σας το θυμßζω, Þταν χαρισματικÞ εικαστικÞ καλλιτÝχνις του αυτονομημÝνου αισθητικÜ ζωγραφικοý σχεδßου. ºδια με τον ΧαλεπÜ, τον ΚαπρÜλο, το ΣτÝρη, τον ΜπουζιÜνη, το Διαμαντüπουλο, τον ΠικÜσο, τον ΤζακομÝτι, το ΜοντιλιÜνι, τον Μουρ και τον ΤÜτλιν.

Σε λßγο καιρü θα κυκλοφορÞσει κι Ýνα βιβλßο(1) με τα βüτσαλα που ζωγρÜφισε με μαýρο μαρκαδüρο στη ΓυÜρο. Αυτü το απλü και το απÝριττο μÝρος της δουλειÜς της συγκßνησε ιδιαßτερα το κοινü αλλÜ και τον κÜθε συγκρατοýμενü της που Ýτυχε να κρατÞσει στα χÝρια του Ýνα απ’ αυτÜ τα βüτσαλα, αντικεßμενο προσευχÞς τελικÜ, αφοý η ΒÜσω κατÜφερε να βγÜλει την ψυχÞ της πÝτρας στο φως. Δεν θα σας πω περισσüτερα γι’ αυτü, αφοý γρÞγορα θα εκδοθεß το βιβλßο.

ΑυτÜ τα βüτσαλα εξαπÜτησαν την αυστηρÞ λογοκρισßα των συνταγματαρχþν της στρατιωτικÞς χοýντας της 21ης Απριλßου 1967. Εßχαν μεταβληθεß σε ιερÞ επικοινωνßα, στÝλνοντÜς τα ο κÜθε κρατοýμενος στο σπßτι του, δεßγμα üτι υπÜρχει και ποý υπÜρχει, βεβαιþνοντας αυτü με την υπογραφÞ της η ΒÜσω στο πßσω μÝρος του κÜθε βüτσαλου.

 

ΗλεκτρονικÝς πηγÝς:

  1. http://www.vassokatraki.gr
  2. http://el.wikipedia.org
  3. http://katrakivasso-museum.gr/
  4. http://www.eikastikon.gr/xaraktiki/katraki.html
  5. http://www.makthes.gr
  6. http://edromos.gr