ÉÏÂÅ: Óôï 30% ç «ìáýñç» åñãáóßá óôçí ÅëëÜäá

Βασßλης Φουρτοýνης, δÜσκαλος

ÓÜââáôï 8 Äåêåìâñßïõ 2012

Στο 30% Ýχει φτÜσει η μαýρη εργασßα στην ΕλλÜδα, σýμφωνα με Ýκθεση του ΙΟΒΕ (ºδρυμα Οικονομικþν και Βιομηχανικþν Ερευνþν). Το φαινüμενο αυτü το θεωροýμε ιδιαßτερα σημαντικü για πολλοýς λüγους, Ýνας απü τους οποßες εßναι και η διÜλυση των ασφαλιστικþν ταμεßων και κατ’ επÝκταση και η διÜλυση της ασφÜλισης των εργαζομÝνων με ü,τι αυτü συνεπÜγεται.

Στη εποχÞ του μνημονßου που ζοýμε και με την ανεργßα στο 25% αντιλαμβανüμαστε üλοι üτι το φαινüμενο την  μαýρης εργασßας που κÜποτε αντιμετþπιζαν κυρßως οι αλλοδαποß Ýχει αρχßσει και δδεν κÜνει διÜκριση και στους ημεδαποýς. Λßγο πολý ο καθÝνας απü αμ μας εßναι γνþστης κÜποιου ατüμου που εργÜζεται ανασφÜλιστος.

Λßγο πολý üλοι μας γνωρßζουμε τους εκβιασμοýς που δÝχονται καθημερινÜ οι εργαζüμενοι σχετικÜ με τα ασφαλιστικÜ Þ μÜλλον με τα υποτιθÝμενα ασφαλιστικÜ τους δικαιþματα.

ΑλλÜ ας μη σας ταλαιπωρþ εγþ με τι δικÝς μου απüψεις και ας δοýμε τις επßσημες απüψεις, üπως αυτÝς εκτßθενται στην τελευταßα Ýκθεση του ΙΟΒΙ τν οποßα εμεßς σας την παρουσιÜζουμε ολüκληρη και üχι σε περßληψη

 

Η Ýκθεση του ΙΟΒΕ

Το φαινüμενο της αδÞλωτης εργασßας στην ΕλλÜδα

Στην ΕλλÜδα καταγρÜφεται πιο Ýντονα συγκριτικÜ με Üλλες ευρωπαúκÝς χþρες, η ανÜπτυξη μιας δευτερεýουσας αγορÜς εργασßας με αντßστοιχα χαρακτηριστικÜ üπως της επßσημης, στην οποßα üμως εßναι ιδιαßτερα διαδεδομÝνο το φαινüμενο της αδÞλωτης απασχüλησης.

Με τον üρο αδÞλωτη εργασßα περιγρÜφονται οι αμειβüμενες δραστηριüτητες που εßναι νüμιμες ως προς τη φýση τους, αλλÜ δεν δηλþνονται στις δημüσιες αρχÝς με συνÝπεια την αποφυγÞ της φορολογßας και των αντßστοιχων εισφορþν κοινωνικÞς ασφÜλισης. ΔεδομÝνου üμως, üτι η Üμεση παρατÞρηση του φαινομÝνου δεν εßναι εφικτÞ, στη μελÝτη αυτÞ αποτυπþνονται στατιστικÜ στοιχεßα που σχετßζονται με την εκδÞλωση των χαρακτηριστικþν της αδÞλωτης εργασßας, με σκοπü την εξαγωγÞ συμπερασμÜτων για τις κυριüτερες αιτßες, αλλÜ και πιθανοýς τρüπους αντιμετþπισης του φαινομÝνου.

Στην ΕλλÜδα, η αδÞλωτη (Þ μαýρη) εργασßα εντοπßζεται στα Üτομα (ημεδαποýς Þ νüμιμους μετανÜστες) που εργÜζονται ανασφÜλιστοι και δεν εμφανßζονται σε καμßα συναλλαγÞ του εργοδüτη με τις αρμüδιες ΑρχÝς (πχ ΙΚΑ), üπως και σε αλλοδαποýς που βρßσκονται παρÜνομα στη χþρα. Στις παραπÜνω μορφÝς ανασφÜλιστης εργασßας θα πρÝπει να περιλαμβÜνεται και η «πλημμελÞς ασφÜλιση» των Þδη ασφαλισμÝνων, δηλαδÞ η απüκρυψη εßτε ημερþν/ωρþν εργασßας εßτε τμÞματος του ασφαλιστÝου ποσοý. Η αδÞλωτη εργασßα συνδÝεται με την ανÜπτυξη της παραοικονομßας η οποßα εκτιμÜται στο 25% περßπου του ΑΕΠ της χþρας, ενþ συνεπÜγεται μεγÜλες απþλειες για τα ασφαλιστικÜ ταμεßα μÝσω της εισφοροδιαφυγÞς. Το γεγονüς αυτü συμβÜλλει στη διεýρυνση των κοινωνικþν ανισοτÞτων, καθþς διαρρηγνýεται η σχÝση μεταξý καταβολÞς κοινωνικþν εισφορþν απü εργοδüτες-εργαζομÝνους και κοινωνικþν παροχþν απü την πλευρÜ της πολιτεßας. Ταυτüχρονα, αποτελεß μια μορφÞ αθÝμιτου ανταγωνισμοý στην επιχειρηματικüτητα, καθþς επιχειρÞσεις που εφαρμüζουν την εργατικÞ νομοθεσßα, αντιμετωπßζουν δυσκολßες να επεκτεßνουν (Þ ακüμα και να διατηρÞσουν) τη δραστηριüτητÜ τους, σε αντßθεση με εκεßνες που καταφεýγουν σε πρακτικÝς που συνδÝονται με την παραοικονομικÞ δραστηριüτητα.

Σýμφωνα με την Ýκθεση πεπραγμÝνων του Σþματος Επιθεþρησης Εργασßας (ΣΕΠΕ), το ποσοστü της ανασφÜλιστης εργασßας στο σýνολο των κλÜδων της εγχþριας οικονομικÞς δραστηριüτητας ανÞλθε στο 30% το 2011. ΕνδεικτικÜ, απü τους ελÝγχους που πραγματοποιÞθηκαν (απü τα μικτÜ κλιμÜκια ΣΕΠΕ και ΕΥΠΕΑ) σε 20 χιλ. επιχειρÞσεις (Þ 3% του συνüλου της χþρας) σε ολüκληρη την επικρÜτεια, διαπιστþθηκε üτι απü τους 67 χιλ. εργαζüμενους σε αυτÝς, οι 20 χιλ. Þταν ανασφÜλιστοι και μη καταχωρημÝνοι στα ειδικÜ βιβλßα νεοπροσλαμβανüμενου προσωπικοý, με την πλειοψηφßα αυτþν (59%) να εßναι ¸λληνες (ΔιÜγραμμα 2.1).

 

 

Η Ýκταση του φαινομÝνου σε συνδυασμü με την ýφεση της ελληνικÞς οικονομßας, η οποßα Ýχει ως αποτÝλεσμα τη μεγÜλη Üνοδο της ανεργßας, ασκεß αρνητικÞ επßδραση στην πορεßα των ασφαλιστικþν εισφορþν οι οποßες το 2011 σημεßωσαν πτþση -7,6% σε σχÝση με το προηγοýμενο Ýτος (Ýναντι ανüδου κατÜ 1% το 2010).

 

Κýριες αιτßες εκδÞλωσης της αδÞλωτης εργασßας

Το φαινüμενο της αδÞλωτης εργασßας εßναι πολυσýνθετο και επηρεÜζεται απü Ýνα ευρýτερο φÜσμα οικονομικþν, κοινωνικþν, πολιτικþν και θεσμικþν παραγüντων. Στους θεσμικοýς παρÜγοντες ως κυριüτεροι επισημαßνονται η χαμηλÞ εμπιστοσýνη στην οργÜνωση του κρÜτους και στο πολιτικü σýστημα, οι ισχυροß οικογενειακοß δεσμοß και η θετικÜ προσκεßμενη συμπεριφορÜ προς την ανασφÜλιστη εργασßα. Αντßστοιχα, ως κυριüτεροι πολιτικοß παρÜγοντες για την εμφÜνιση του φαινομÝνου προβÜλλονται το ανεπαρκÝς κοινωνικü κρÜτος (πχ χαμηλÜ κοινωνικÜ επιδüματα), το ýψος της φορολογßα και των ασφαλιστικþν εισφορþν, ενþ στους κυριüτερους κοινωνικοýς-οικονομικοýς παρÜγοντες εντÜσσονται η παραγωγικÞ δομÞ της οικονομßας και το μÝγεθος της παραοικονομßας .

Ταυτüχρονα, η αδÞλωτη εργασßα τεßνει να εßναι πιο Ýντονο σε οικονομßες που χαρακτηρßζονται απü υψηλÜ ποσοστÜ ανεργßας, μεγÜλο αριθμü αυτοαπασχολοýμενων και σημαντικÝς μεταναστευτικÝς ροÝς. Οι παρÜγοντες αυτοß, αποτελοýν διαρθρωτικÝς αδυναμßες της ελληνικÞς αγορÜς εργασßας, γεγονüς που ερμηνεýει σε σημαντικü βαθμü το υψηλü ποσοστü που καταγρÜφεται στη χþρα. Η ανεργßα στην ΕλλÜδα εßναι διαχρονικÜ υψηλüτερη απü το μÝσο üρο της ευρωζþνης, ενþ την τελευταßα διετßα καταγρÜφει Ýντονα ανοδικÞ τÜση, ως συνÝπεια της ýφεσης στην οποßα Ýχει εισÝλθει η ελληνικÞ οικονομßα. Το 2011 το ποσοστü ανεργßας διαμορφþθηκε στο 18% (877 χιλ. Üνεργοι), επßδοση που εßναι η δεýτερη υψηλüτερη Ýπειτα απü της Ισπανßας (21%), ενþ το α' εξÜμηνο του 2012 ανÞλθε στο 23,1% με τον αριθμü των ανÝργων να ξεπερνÜ τα 1,1 εκατ..

 

Η ανεργßα πλÞττει σε μεγαλýτερο βαθμü τις γυναßκες και τους νÝους (ιδιαßτερα στην ηλικιακÞ ομÜδα των 15 Ýως 24 ετþν), με το αντßστοιχο ποσοστü να κυμαßνεται σε διπλÜσιο επßπεδο απü εκεßνο στην ευρωζþνη. Απü την Üλλη πλευρÜ, η αυτοαπασχüληση ως μορφÞ εργασßας συναντÜται σε πολλοýς κλÜδους της εγχþριας οικονομικÞς δραστηριüτητας, με την αναλογßα στο σýνολο των απασχολοýμενων να εßναι η μεγαλýτερη στις χþρες-μÝλη της ΕΕ (36%, ΔιÜγραμμα 2.3).

Η εμφÜνιση της αδÞλωτης εργασßας üμως, συνδÝεται και με το ýψος του μη μισθολογικοý κüστους που καταβÜλλεται απü εργοδüτες και εργαζüμενους. Σýμφωνα με στοιχεßα του OECD για το 2011, η ΕλλÜδα συγκαταλÝγεται στις χþρες με το υψηλüτερο μη μισθολογικü κüστος εργασßας το οποßο ανÝρχεται στο 35% περßπου του συνολικοý κüστους εργασßας (ΔιÜγραμμα 2.4).

Η διαχρονικÞ εξÝλιξη των παραπÜνω μεγεθþν σε συνδυασμü με τη συχνüτητα και το εýρος των ελÝγχων τÞρησης της εργατικÞς και ασφαλιστικÞς νομοθεσßας ευνοοýν την εμφÜνιση, αλλÜ και την διεýρυνση της αδÞλωτης εργασßας στην ΕλλÜδα. Αν και την τελευταßα διετßα καταγρÜφεται ενßσχυση του αρμüδιου ελεγκτικοý μηχανισμοý, το φαινüμενο της αδÞλωτης εργασßας Ýχει ενταθεß ως συνÝπεια της οικονομικÞς ýφεσης και της σημαντικÞς υποχþρησης της οικονομικÞς δραστηριüτητας.

¸τσι, πολλÝς επιχειρÞσεις καταφεýγουν στη μη καταβολÞ φüρων και εισφορþν κοινωνικÞς ασφÜλισης αποσκοπþντας (λανθασμÝνα) στον περιορισμü του λειτουργικοý τους κüστους. Σε πιο δυσμενÞ θÝση üμως, βρßσκονται τα Üτομα (για παρÜδειγμα οι μακροχρüνια Üνεργοι) τα οποßα στην αναζÞτηση εργασßας, αδυνατοýν να διαπραγματευθοýν τους üρους, αλλÜ και τις συνθÞκες με τις οποßες απασχολοýνται με συνÝπεια να στεροýνται βασικþν εργασιακþν δικαιωμÜτων, üπως η ιατροφαρμακευτικÞ περßθαλψη, η προστασßα Ýναντι του κινδýνου εργατικοý ατυχÞματος, αλλÜ και η μελλοντικÞ θεμελßωση συνταξιοδüτησης λüγω της Ýλλειψης του απαραßτητου αριθμοý ενσÞμων.

 

Τρüποι προσÝγγισης της αδÞλωτης εργασßας

Η αδÞλωτη εργασßα λαμβÜνει διÜφορες μορφÝς, üπως η συμμετοχÞ στη δευτερεýουσα αγορÜ εργασßας (εξ ολοκλÞρου εßτε παρÜλληλα με τη συμμετοχÞ στην επßσημη αγορÜ εργασßας) Þ η απασχüληση ατüμων που δεν μποροýν να συμμετÝχουν στην επßσημη αγορÜ εργασßας (πχ παρÜνομοι μετανÜστες). Για το λüγο αυτü, η εμπειρικÞ ανÜλυση της αδÞλωτης εργασßας εßναι ιδιαßτερα δýσκολη, δεδομÝνου üτι το σýνολο των ωρþν που εργÜζεται το Üτομο που συμμετÝχει στην ανεπßσημη αγορÜ εργασßας εßναι σχεδüν αδýνατο να προσδιοριστεß.

Στη βιβλιογραφßα για την παραοικονομικÞ δραστηριüτητα προτεßνονται διÜφορες μÝθοδοι προσÝγγισης του φαινομÝνου, üπως η δειγματοληπτικÞ Ýρευνα σε Üτομα και νοικοκυριÜ (Üμεσος τρüπος εκτßμησης) Þ η ανÜπτυξη υποδειγμÜτων για την ποσοτικÞ εκτßμησÞ της. Ακολουθοýνται επßσης Ýμμεσες μÝθοδοι, σýμφωνα με τις οποßες ορισμÝνα μεγÝθη ερμηνεýονται ως ενδεßξεις εκδÞλωσης του φαινομÝνου. Οι κυριüτερες βασßζονται σε πιθανÝς αποκλßσεις που εμφανßζουν τα στατιστικÜ στοιχεßα απü διαφορετικÝς πηγÝς δεδομÝνων.¼σον αφορÜ στην αγορÜ εργασßας, μια προσÝγγιση αυτοý του τýπου στηρßζεται στη σýγκριση της απασχüλησης απü δειγματοληπτικÝς και απογραφικÝς Ýρευνες, üπως για παρÜδειγμα της ¸ρευνας Εργατικοý Δυναμικοý (δειγματοληπτικÞ) και των στατιστικþν στοιχεßων απü ασφαλιστικοýς οργανισμοýς (απογραφικÞ) οι οποßοι καταγρÜφουν τον αριθμü των εργαζομÝνων για τους οποßους καταβÜλλονται εισφορÝς ασφÜλισης απü τις επιχειρÞσεις που τους απασχολοýν.

Σε μια δειγματοληπτικÞ Ýρευνα η μÝση εκτßμηση του πληθυσμοý κατÜ κατÜσταση απασχüλησης (απασχολοýμενοι, Üνεργοι, μη οικονομικÜ ενεργοß κ.ο.κ) προκýπτει απü αναγωγÞ των δεδομÝνων που συλλÝγονται. Με βÜση τη συγκεκριμÝνη Ýμμεση μÝθοδο, η διαφορÜ που ενδεχομÝνως προκýπτει απü την εκτßμηση της απασχüλησης με δειγματοληψßα σε σýγκριση με καταγεγραμμÝνα στοιχεßα για εργαζüμενους (απü Ýναν ασφαλιστικü οργανισμü για παρÜδειγμα) αποδßδεται εν μÝρει και στην ýπαρξη αδÞλωτης εργασßας.

Στο πλαßσιο αυτü, λαμβÜνονται στοιχεßα απασχüλησης απü την ¸ρευνα Εργατικοý Δυναμικοý της ΕΛΣΤΑΤ και απü το ºδρυμα ΚοινωνικÞς ΑσφÜλισης (ΙΚΑ-ΕΤΑΜ). Η Ýρευνα εργατικοý δυναμικοý (ΕΕΔ) πραγματοποιεßται στον πληθυσμü των ιδιωτικþν νοικοκυριþν με σκοπü την παροχÞ συγκρßσιμων στατιστικþν στοιχεßων για την απασχüληση και την ανεργßα στις χþρες- μÝλη της ΕΕ και οι εκτιμÞσεις της αφοροýν στην κýρια απασχüληση (üχι δηλαδÞ την απασχüληση με βÜση των αριθμü των θÝσεων εργασßας).

Αντßστοιχα, στα μηνιαßα στοιχεßα του ΙΚΑ δημοσιεýεται ο αριθμüς των ασφαλισμÝνων, üπως προκýπτει απü τις ΑναλυτικÝς ΠεριοδικÝς Δηλþσεις που υποβÜλλουν οι επιχειρÞσεις που απασχολοýν Üτομα που ασφαλßζονται στον Οργανισμü. ΔεδομÝνου üτι οι ασφαλισμÝνοι στο ΙΚΑ εργÜζονται κατÜ κýριο λüγο με σχÝση εξαρτημÝνης εργασßας (δηλαδÞ μισθωτÞ εργασßα)3 και προκειμÝνου τα στοιχεßα να εßναι (στο μεγαλýτερο δυνατü βαθμü) συγκρßσιμα με εκεßνα της ΕΛΣΤΑΤ, λαμβÜνεται απü την ¸ρευνα Εργατικοý Δυναμικοý ο αριθμüς των μισθωτþν απασχολοýμενων ο οποßος προκýπτει απü την ανÜλυση της απασχüλησης ως προς τη θÝση στο επÜγγελμα (ΔιÜγραμμα 2.5).

Εξαιρþντας την απασχüληση σε κλÜδους που σχετßζονται με το δημüσιο τομÝα, üπως την Δημüσια διοßκηση και ¶μυνα, την Υγεßα και την Εκπαßδευση (καθþς οι εργαζüμενοι υπÜγονται στην πλειοψηφßα τους σε διαφορετικü καθεστþς ασφÜλισης), γßνεται σýγκριση μεταξý του αριθμοý των ασφαλισμÝνων στο ΙΚΑ και των μισθωτþν απü την ΕΕΔ σε κýριους κλÜδους οικονομικÞς δραστηριüτητας, üπως ο ΠρωτογενÞς τομÝας, η Μεταποßηση, οι Υπηρεσßες εστßασης και καταλýματος και οι ΚατασκευÝς, üπου καταγρÜφεται περισσüτερο απü το Þμισυ της συνολικÞς απασχüλησης στη χþρα (54%, ΔιÜγραμμα 2.5).

 

Το ΙΚΑ αποτελεß το μεγαλýτερο ασφαλιστικü φορÝα μισθωτÞς εργασßας στην ΕλλÜδα.

Η κατανομÞ των ασφαλισμÝνων του ΙΚΑ ανÜ οικονομικÞ δραστηριüτητα γßνεται με βÜση τον Κωδικü Αριθμü Δραστηριüτητας (ΚΑΔ)4, ενþ των απασχολουμÝνων στην ΕΕΔ με την ΣΤΑΚΟΔ- 08. ΠροκειμÝνου να εßναι εφικτÞ η σýγκριση των στοιχεßων, οι κλÜδοι απü τις δýο πηγÝς δεδομÝνων αντιστοιχßζονται με τον τρüπο που απεικονßζεται στο ΔιÜγραμμα 2.10 του ΠαραρτÞματος.

Απü την ανÜλυση των στοιχεßων για το 20105 προκýπτει üτι η μεγαλýτερη διαφορÜ στα στοιχεßα απασχüλησης μεταξý ΕΛΣΤΑΤ και ΙΚΑ καταγρÜφεται στον κλÜδο των Κατασκευþν, üπου ο αριθμüς των ασφαλισμÝνων στον οργανισμü ανÞλθε σε 157 χιλ., ενþ απü την ΕΕΔ ο αριθμüς των μισθωτþν απασχολοýμενων εκτιμÜται σε 210 χιλ. (διαφορÜ δηλαδÞ κατÜ 55 χιλ.). ΣημαντικÞ διαφορÜ μεταξý των δýο πηγþν στατιστικþν στοιχεßων καταγρÜφεται επßσης, στις εκτιμÞσεις για τον πρωτογενÞ τομÝα και τη μεταποßηση, ενþ ελαφρþς ηπιüτερη εßναι για την εστßαση (ΔιÜγραμμα 2.6).

Αντßθετα, στις υπηρεσßες καταλýματος οι ασφαλισμÝνοι στο ΙΚΑ ξεπερνοýν (με βÜση την ακολουθοýμενη προσÝγγιση) την εκτßμηση των μισθωτþν απασχολοýμενων απü την ΕΛΣΤΑΤ. Απü την ανÜλυση των στοιχεßων του κλÜδου σε τριμηνιαßα βÜση (για τη διετßα 2009-2010) παρατηρεßται üτι η Üνοδος των ασφαλισμÝνων το γ' τρßμηνο του Ýτους σταστοιχεßα του ΙΚΑ εßναι μεγαλýτερη συγκριτικÜ με εκεßνη στην Ýρευνα Εργατικοý Δυναμικοý. Το γεγονüς αυτü αντανακλÜ åíäå÷ïìÝíùò ôçí áóöÜëéóç óôïí ïñãáíéóìü áôüìùí ðïõ ðáñÜëëçëá ìéáò Üëëçò åñãáóßáò áðáó÷ïëïýíôáé êáé óå Ýíá êáôÜëõìá (îåíïäï÷åßá, åíïéêéáæüìåíá äùìÜôéá) óôç äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý ìå óêïðü íá åíéó÷ýóïõí ôï åéóüäçìÜ ôïõò. Åðßóçò, åßíáé ðéèáíü áðü ôïí äéá÷ùñéóìü ôçò ÅËÓÔÁÔ ùò ðñïò ôç èÝóç óôï åðÜããåëìá, ìÝñïò ôùí áõôïáðáó÷ïëïýìåíùí íá áóöáëßæïíôáé óôï ÉÊÁ. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ùóôüóï, äåí åßíáé åöéêôÞ ç áðïôýðùóç áõôïý ôïõ óôïé÷åßïõ óôçí ðñïóÝããéóç ãéá ôçí åêôßìçóç ôçò áäÞëùôçò åñãáóßáò (äçëáäÞ ìéóèùôïß áðü ôçí ÅËÓÔÁÔ Ýíáíôé áóöáëéóìÝíùí óôï ÉÊÁ).

 

Η αυτοαπασχüληση ως μορφÞ απασχüλησης που ευνοεß την αδÞλωτη εργασßα

Στη βιβλιογραφßα προτεßνεται üτι η Ýκταση της αδÞλωτης εργασßας συνδÝεται ως Ýνα βαθμü και με το μÝγεθος της αυτοαπασχüλησης σε μια οικονομßα συμπεριλαμβανομÝνων και των συμβοηθοýντων μελþν στην οικογενειακÞ επιχεßρηση. Το γεγονüς αυτü, αποδßδεται στα χαρακτηριστικÜ αυτþν των μορφþν απασχüλησης, καθþς οι εργασιακÝς σχÝσεις βασßζονται κυρßως σε προσωπικü Þ συγγενικü επßπεδο με σκοπü τον πιο Üμεσο Ýλεγχο της παραγωγÞς και των üρων αμοιβÞς τους.

Στην περßπτωση αυτÞ η οργÜνωση της επιχειρηματικÞς δραστηριüτητας εßναι πιο χαλαρÞ, η απασχüληση εßναι σε αρκετÝς περιπτþσεις εποχιακÞ και εντÜσεως εργασßας, ενþ παρατηρεßται η τÜση τα Üτομα να ενισχýουν το εισüδημÜ τους και μÝσα απü τη μη καταβολÞ φüρων και εισφορþν.

Με τον üρο βοηθοß στην οικογενειακÞ επιχεßρηση, περιγρÜφονται τα Üτομα που εργÜζονται στις επιχειρÞσεις των γονÝων τους, αποκομßζοντας εισüδημα για την εργασßα την οποßα προσφÝρουν. Ωστüσο, στην πλειοψηφßα τους τα συμβοηθοýντα μÝλη δεν καταβÜλλουν εισφορÝς ασφÜλισης (εκτüς απü ορισμÝνες περιπτþσεις και σε περιοχÝς με μικρü πληθυσμü6), με συνÝπεια να μην αποτυπþνεται η απασχüλησÞ τους στα στατιστικÜ στοιχεßα ασφαλιστικþν οργανισμþν. Στην ΕλλÜδα το 2011, οι απασχολοýμενοι ως βοηθοß στην οικογενειακÞ επιχεßρηση ανÞλθαν σε 222 χιλ. Þ 5% του συνüλου των απασχολουμÝνων της χþρας, üταν ο αντßστοιχος μÝσος üρος στην ευρωζþνη δεν ξεπερνÜ το 1% (ΔιÜγραμμα 2.8B).

Οι κλÜδοι οικονομικÞς δραστηριüτητας με την υψηλüτερη συμμετοχÞ εßναι ο πρωτογενÞς τομÝας -üπου το 1/5 (Þ 93 χιλ.) των απασχολοýμενων εργÜζονται ως βοηθοß, αλλÜ και η εστßαση (13%). Στα καταλýματα και το εμπüριο καταγρÜφεται αντßστοιχη σχεδüν αναλογßα, ενþ στη Μεταποßηση κυμαßνεται σε παρüμοιο επßπεδο με το μÝσο üρο της χþρας (ΔιÜγραμμα 2.7). Η εξÝλιξη αυτÞ Ýχει ως αποτÝλεσμα στους συγκεκριμÝνους κλÜδους να καταγρÜφονται τα 4/5 (Þ 182 χιλ.) των απασχολοýμενων ως βοηθοß στην οικογενειακÞ επιχεßρηση.

Απü την Üλλη πλευρÜ, ως αυτοαπασχολοýμενοι ορßζονται τα Üτομα που εργÜζονται με μη εξαρτημÝνη σχÝση εργασßας, ασκþντας οι ßδιοι την επαγγελματικÞ τους δραστηριüτητα, αν και Ýχουν τη δυνατüτητα να προσλαμβÜνουν μισθωτοýς υπαλλÞλους. Στην κατηγορßα αυτÞ εντÜσσονται οι «ελεýθεροι επαγγελματßες» (π.χ. γιατροß, δικηγüροι, μηχανικοß, υδραυλικοß κ.Ü.), αλλÜ και οι εργαζüμενοι που συνÜπτουν σýμβαση παροχÞς υπηρεσιþν με Ýναν εργοδüτη.

Το ýψος της αυτοαπασχüλησης εμφανßζει διαφοροποßηση μεταξý των χωρþν της ΕΕ με την ΕλλÜδα να καταγρÜφει ποσοστü διπλÜσιο απü το μÝσο üρο της ευρωζþνης. ¸τσι στην ΕλλÜδα σχεδüν ο Ýνας στους τρεις εργαζüμενους εßναι αυτοαπασχολοýμενος üταν στις χþρες-μÝλη της ευρωζþνης η αντßστοιχη αναλογßα εßναι σχεδüν Ýνας προς εφτÜ. Χþρες με υψηλüτερο του μÝσου ποσοστοý αυτοαπασχüλησης στην ευρωζþνη εßναι επßσης η Ιταλßα (23%), η Πορτογαλßα (19%), η Κýπρος και η Ισπανßα (16%). Αντßθετα, στην Γερμανßα, στην Γαλλßα και στην Αυστρßα το αντßστοιχο ποσοστü δεν ξεπερνÜ το 12% της συνολικÞς απασχüλησης (ΔιÜγραμμα 2.8Α).

Στην ΕλλÜδα, εκτüς απü τον πρωτογενÞ τομÝα που αποτελεß την κατεξοχÞν οικονομικÞ δραστηριüτητα στην οποßα εμφανßζεται ο τýπος αυτüς απασχüλησης, υψηλü εßναι επßσης το ποσοστü στα ΕπιστημονικÜ-ΤεχνικÜ επαγγÝλματα (δικηγüροι, λογιστÝς, σýμβουλοι επιχειρÞσεων, αρχιτÝκτονες, επιστημονικÞ Ýρευνα κ.Ü.), καθþς 2 στους 3 σχεδüν εργÜζονται με αυτÞ τη μορφÞ απασχüλησης (ΔιÜγραμμα 2.9).

 

Υψηλüτερο του μÝσου üρου στο σýνολο των κλÜδων οικονομικÞς δραστηριüτητας εßναι επßσης το ποσοστü αυτοαπασχüλησης στο εμπüριο, στις κατασκευÝς και στην εστßαση, σε αντßθεση με τη μεταποßηση και τις υπηρεσßες καταλýματος üπου κýρια μορφÞ απασχüλησης εßναι η μισθωτÞ εργασßα (73% περßπου).

Συνεπþς, με βÜση τα χαρακτηριστικÜ που εξετÜστηκαν η αδÞλωτη εργασßα εκδηλþνεται με διαφορετικÞ Ýνταση σε διÜφορους κλÜδους οικονομικÞς δραστηριüτητας. Απü την εκτßμηση της Ýμμεσης προσÝγγισης που προκýπτει απü τη διαφορÜ μεταξý των απασχολοýμενων στην ΕΕΔ και ασφαλισμÝνων στο ΙΚΑ τεßνει να εßναι μεγαλýτερη, τουλÜχιστον για τη χρονικÞ περßοδο που καλýπτουν τα διαθÝσιμα στοιχεßα, στις κατασκευÝς και στη μεταποßηση. ¼σον αφορÜ στη σýνδεση της αδÞλωτης εργασßας με τη μορφÞ απασχüλησης, εßναι πιθανü να ευνοεßται η εκδÞλωση του φαινομÝνου σε κλÜδους οικονομικÞς δραστηριüτητας üπως τα τεχνικÜ επαγγÝλματα, το εμπüριο και η εστßαση (εστιατüρια, κÝντρα διασκÝδασης, καφετÝριες κα) λüγω του σημαντικοý αριθμοý εργαζομÝνων που εργÜζονται ως ελεýθεροι επαγγελματßες.

 

ΣυμπερÜσματα

Στην ΕλλÜδα καταγρÜφεται πιο Ýντονα, συγκριτικÜ με Üλλες χþρες, η ανÜπτυξη μιας δευτερεýουσας αγορÜς εργασßας με αντßστοιχα χαρακτηριστικÜ üπως της επßσημης, στην οποßα üμως εßναι ιδιαßτερα διαδεδομÝνο το φαινüμενο της αδÞλωτης απασχüλησης. Η αδÞλωτη εργασßα παρατηρεßται, σýμφωνα με επßσημα στοιχεßα και σε δραστηριüτητες σχετικÝς με το τουριστικü προúüν.

Η αδÞλωτη εργασßα, η οποßα στους ελÝγχους του Σþματος Επιθεþρησης Εργασßας ανÞλθε στο 30% το 2011 συνδÝεται με την ανÜπτυξη της παραοικονομßας, ενþ εκδηλþνεται με μεγαλýτερη Ýνταση σε οικονομßες που χαρακτηρßζονται απü υψηλÜ ποσοστÜ ανεργßας και αυτοαπασχüλησης, αλλÜ και σημαντικÝς μεταναστευτικÝς ροÝς, χαρακτηριστικÜ δηλαδÞ που συναντþνται στην ελληνικÞ αγορÜ εργασßας.

Η εμπειρικÞ ανÜλυση της αδÞλωτης εργασßας εßναι ιδιαßτερα δýσκολη, καθþς η πληροφορßα σχετικÜ με το σýνολο των ωρþν που εργÜζεται το Üτομο που συμμετÝχει στην ανεπßσημη αγορÜ εργασßας εßναι σχεδüν αδýνατο να προσδιοριστεß. Μια Ýμμεση üμως μÝθοδος η οποßα βασßζεται στην πιθανÝς αποκλßσεις που εμφανßζουν τα στατιστικÜ στοιχεßα απü διαφορετικÝς πηγÝς δεδομÝνων μπορεß να ερμηνευτεß, σýμφωνα με τη βιβλιογραφßα, ως Ýνδειξη εκδÞλωσης του φαινομÝνου.

Απü τη σýγκριση μεταξý του αριθμοý των ασφαλισμÝνων στο ΙΚΑ και των μισθωτþν απü την Ýρευνα Εργατικοý Δυναμικοý σε κýριους κλÜδους οικονομικÞς δραστηριüτητας, προκýπτει üτι η μεγαλýτερη απüκλιση ανÜμεσα στις δýο πηγÝς στατιστικþν στοιχεßων καταγρÜφεται στις κατασκευÝς, στον πρωτογενÞ τομÝα, στη μεταποßηση και στην εστßαση.

Η αδÞλωτη εργασßα προσεγγßζεται επßσης απü το μÝγεθος της αυτοαπασχüλησης συμπεριλαμβανομÝνων και των συμβοηθοýντων μελþν στην οικογενειακÞ επιχεßρηση, καθþς οι εργασιακÝς σχÝσεις σε αυτÞ τη μορφÞ απασχüλησης βασßζονται συνÞθως σε προσωπικü Þ συγγενικü επßπεδο με σκοπü τον πιο Üμεσο Ýλεγχο της παραγωγÞς και των üρων αμοιβÞς τους. Εßναι χαρακτηριστικü üτι στην ΕλλÜδα το ποσοστü των βοηθþν στην οικογενειακÞ επιχεßρηση -οι οποßοι αποκομßζουν εισüδημα απü την εργασßα που προσφÝρουν αλλÜ συνÞθως δεν καταβÜλλουν εισφορÝς ασφÜλισης, ανÝρχεται στο 5% της συνολικÞς απασχüλησης το 2011 -το υψηλüτερο στην ευρωζþνη. Οι κλÜδοι οικονομικÞς δραστηριüτητας με το μεγαλýτερο ποσοστü εßναι ο πρωτογενÞς τομÝας (18% της συνολικÞς απασχüλησης) και η εστßαση (13%), ενþ ελαφρþς υψηλüτερο του μÝσου üρου στο σýνολο της οικονομικÞς δραστηριüτητας εßναι στο εμπüριο (7%), στα Καταλýματα (6%) και στη Μεταποßηση (5%).

Απü την Üλλη πλευρÜ, το ýψος της αυτοαπασχüλησης στην ΕλλÜδα εßναι διπλÜσιο ως ποσοστü (31%) απü το μÝσο üρο της ευρωζþνης με τον πρωτογενÞ τομÝα να αποτελεß την κατεξοχÞν οικονομικÞ δραστηριüτητα στην οποßα εμφανßζεται ο τýπος αυτüς απασχüλησης. Υψηλü εßναι επßσης το μÝγεθος της αυτοαπασχüλησης στα ΕπιστημονικÜ-ΤεχνικÜ επαγγÝλματα (δικηγüροι, λογιστÝς, σýμβουλοι επιχειρÞσεων, αρχιτÝκτονες, επιστημονικÞ Ýρευνα κ.Ü.), καθþς 2 στους 3 σχεδüν εργÜζονται με αυτÞ τη μορφÞ απασχüλησης, σε αντßθεση με τις υπηρεσßες καταλýματος που κýρια μορφÞ απασχüλησης εßναι η μισθωτÞ εργασßα (σχεδüν 3 στους 4 εργαζüμενους).

Η αδÞλωτη εργασßα προκαλεß σημαντικÝς απþλειες για τους ασφαλιστικοýς οργανισμοýς της χþρας, καθþς συνεπÜγεται τη σημαντικÞ δυσκολßα στη χρηματοδüτησÞ τους. Η αρνητικÞ αυτÞ επßδραση επιβαρýνεται απü την ανοδικÞ πορεßα της ανεργßας, αλλÜ και απü την φýση της οικονομικÞς δραστηριüτητας ορισμÝνων επιχειρÞσεων γεγονüς που υποδεικνýει την ανÜγκη υιοθÝτησης μÝτρων για την αντιμετþπιση του φαινομÝνου. ¸να μÝτρο προς αυτÞ την κατεýθυνση αποτελεß η μεßωση των ασφαλιστικþν εισφορþν τις οποßες καταβÜλλουν εργαζüμενοι και εργοδüτες, οι οποßες εßναι απü τις υψηλüτερες (35% περßπου του μισθολογικοý κüστους) στην Ευρþπη. ΠροκειμÝνου üμως, η υιοθÝτηση ενüς μÝτρου σαν αυτü να λειτουργÞσει προς την επιθυμητÞ κατεýθυνση θα πρÝπει αφενüς να ενισχυθοýν οι μηχανισμοß για τον Ýλεγχο τÞρησης της ασφαλιστικÞς νομοθεσßας, ενþ εßναι αναγκαßα και η ευσυνεßδητη στÜση εργοδοτþν και εργαζομÝνων για την καταβολÞ των ασφαλιστικþν εισφορþν τους.