ÔñÜðåæåò êáé ôñáðåæßôåò óôçí áñ÷áßá ÅëëÜäá

ÄåõôÝñá, 26 Äåêåìâñßïõ 2011

Βασßλης Φουρτοýνης: δÜσκαλος, αναπληρωματικüς Αιρετüς ΑΠΥΣΠΕ ΑττικÞς

ΑυτÝς τις μÝρες το κυρßαρχο θÝμα σε üλες τις συζητÞσεις εßναι τα οικονομικÜ, ο ρüλος του τραπεζικοýς συστÞματος της χþρας μας, τα ομüλογα, τα σουÜπς κ.λ.π.

Θα καταρρεýσει το τραπεζικü σýστημα; Θα ενισχυθοýν οι τρÜπεζες; Θα γßνει «κοýρεμα» του Ελληνικοý χρÝους; ΕρωτÞσεις που εßναι σε καθημερινÞ χρÞση.

¶ραγε πüτε δημιουργÞθηκε αυτü που λÝμε τραπεζικü σýστημα; ΥπÞρχαν τρÜπεζες και τραπεζßτες στην αρχαßα ΕλλÜδα;

Ερευνþντας λοιπüν τις πηγÝς διαπιστþσαμε üτι στην αρχαßα ΕλλÜδα του 5ου αιþνα π.Χ. υπÞρχαν τρÜπεζες και μÜλιστα το επÜγγελμα του τραπεζßτη δεν Ýχαιρε ιδιαßτερης εκτßμησης και συχνÜ ταυτιζüταν με αυτü του τοκογλýφου.

Οι τρÜπεζες της εποχÞς σχετßζονταν με δÜνεια και σýμφωνα με τα Þθη της εποχÞς «üπου υπÞρχε δÜνειο δεν υπÞρχε φßλος», μιας και üταν «Ýνας Üνθρωπος εßναι φßλος δεν δανεßζει αλλÜ δßνει». Και σε μια τÝτοια περßπτωση τüκος Þταν η ευγνωμοσýνη του δανειζομÝνου προς τον δανειστÞ του. Ο ΠλÜτων στους Νüμους του ρητÜ ζητÜ να απαγορευτοýν τα Ýντοκα δÜνεια.

ΓενικÜ εκεßνη την εποχÞ ο ελληνικüς πολιτισμüς δεν Þταν “πλουτοκεντρικüς” üπως σÞμερα αλλÜ ανθρωποκεντρικüς. Η κυρßαρχα επικρατοýσα Üποψη της εποχÞς θεωροýσε το χρÞμα ως μÝσο για την απüκτηση αγαθþν αλλÜ τßποτε περισσüτερο. Εφüσον το κÝντρο της ελληνικÞς φιλοσοφßας εßναι ο Üνθρωπος και καθþς η τοκογλυφßα οδηγεß στον εξευτελισμü του ανθρþπου, Þταν λογικü να θεωρεßται ανÞθικη. Η πρακτικÞ χρÝωσης τüκων εßχε αποκηρυχτεß απü πολλοýς ¸λληνες και ξÝνους φιλοσüφους, üπως ο ΠλÜτωνας, ο ΑριστοτÝλης, ο Πλοýταρχος, ο ΚικÝρων, ο ΚÜτωνας κλπ. Ο ΚÜτων, üταν ρωτÞθηκε «τι γνþμη Ýχεις για τη χρÝωση τüκων;» απÜντησε «τι γνþμη Ýχεις για τη δολοφονßα;»

Εßναι γνωστü üτι εκεßνη την εποχÞ υπÞρχε ο θεσμüς της πüλης-κρÜτους και αυτü εßχε ως αποτÝλεσμα την ýπαρξη μεγÜλου αριθμοý ανεξαρτÞτων κρατþν, τα περισσüτερα απü τα οποßα εßχαν δικÜ τους νομßσματα, ποικßλης πραγματικÞς, ονομαστικÞς και εμπορικÞς αξßας. Η κυκλοφορßα, λοιπüν, τüσο πολλþν και ανüμοιων μεταξý τους ως προς την αξßα τους νομισμÜτων δυσκüλευε τις εμπορικÝς συναλλαγÝς και εßναι φυσικü να αποτελÝσει την αιτßα ανÜπτυξης μßας αγορÜς νομισματικþν ισοτιμιþν, üπου γινüταν ο υπολογισμüς της αξßας κÜθε νομßσματος σε σχÝση με τα υπüλοιπα.

Η διαδικασßα αυτÞ Þταν η αιτßα για τη δημιουργßα του επαγγÝλματος του αργυραμοιβοý, ενüς ατüμου που Þταν σε θÝση να ανταλλÜσσει τα διÜφορα νομßσματα παßρνοντας συγκεκριμÝνη αμοιβÞ.

Οι αργυραμοιβοß Þταν υποχρεωμÝνοι να γνωρßζουν τις αξßες και το βÜρος των νομισμÜτων κÜθε κρÜτους και να καθορßζουν την αξßα τους σε σχÝση με το νüμισμα της χþρας στην οποßα γινüταν η συναλλαγÞ. ¸πρεπε να ξεχωρßζουν τα κßβδηλα νομßσματα και να εντοπßζουν τα ελλιποβαρÞ.

Εßναι σημαντικü να παρατηρÞσουμε üτι ενþ υπÞρξε αντικειμενικÞ ανÜγκη για την αγοροπωλησßα συναλλÜγματος στο ελλαδικü χþρο, αυτü δεν απασχüλησε τους ¸λληνες, επειδÞ üπως εßπαμε εßχαν συγκεκριμÝνη Üποψη για το δανεισμü θεωρþντας τον Ýντοκο δανεισμü εξευτελιστικü θεσμü και εξ αυτοý του λüγου παρÝμεινε στα χÝρια των εμπüρων του χρÞματος. Οι ιδιþτες τραπεζßτες επεκτÜθηκαν και σε αυτüν τον τομÝα τον οποßο συμπεριÝλαβαν στις δραστηριüτητες τους.

Ακüμη, τα νομßσματα, εκτüς απü τη χρÞση τους ως μÝσο για τον υπολογισμü της αξßας των προúüντων και τη διευκüλυνση των συναλλαγþν, λειτουργοýν τα ßδια ως εμπορεýματα στις περιοχÝς εκεßνες που δεν διαθÝτουν τα απαραßτητα πολýτιμα μÝταλλα. Οι τραπεζßτες βρÞκαν και Üλλον Ýναν τομÝα εμπορßας χρÞματος, πουλþντας χρÞμα στις περιοχÝς που δεν εßχαν και παßρνοντας ως αντÜλλαγμα γη και αγαθÜ.

Οι τραπεζικÝς εργασßες την εποχÞ της αρχαßας ΕλλÜδας χωρßζονταν στις εξÞς κατηγορßες:

  • στη δοκιμασßα και στην ανταλλαγÞ νομισμÜτων
  • τις καταθÝσεις
  • τις χορηγÞσεις δανεßων
  • την εκτÝλεση εντολþν προς τρßτους.

Σýντομα, στις κýριες τραπεζικÝς εργασßες, εκτüς απü την ανταλλαγÞ των νομισμÜτων και τον Ýλεγχο της γνησιüτητÜς τους, τις Ýντοκες καταθÝσεις και τα Ýντοκα δÜνεια, συγκαταλÝγονταν και Üλλες, ανÜμεσÜ τους:

  • η διαχεßριση περιουσιþν
  • η συγκατÜθεση σε δÜνειο, η αποδοχÞ παρακαταθηκþν
  • η Ýκδοση πιστωτικþν επιστολþν που εξοφλοýνταν σε Üλλη πüλη απü κÜποιον Üλλο τραπεζßτη με τον οποßο συνεργαζüταν η τρÜπεζα που εßχε εκδþσει τη σχετικÞ επιστολÞ.

ΑναφÝρεται üτι με αυτü τον τρüπο ο ΚικÝρων κÜλυψε κÜποτε τα Ýξοδα του γιου του, üταν αυτüς βρισκüταν στην ΑθÞνα.

Εßναι γνωστü σε εμÜς üτι για την ανταλλαγÞ και τη «δοκιμασßα» των νομισμÜτων, εργασßες που Ýκαναν και οι αργυραμοιβοß, η προμÞθεια Þταν συνÞθως γýρω στο 5%-6% επß της αξßας των νομισμÜτων, με μια πρüσθετη επιβÜρυνση αν η ανταλλαγÞ γινüταν ανÜμεσα σε νομßσματα κατασκευασμÝνα απü διαφορετικÜ μÝταλλα.

Για τις παρακαταθÞκες, τη φýλαξη δηλαδÞ χρημÜτων, πολýτιμων αντικειμÝνων κ.Ü., ο πολßτης αυτÞ την εποχÞ εßχε δýο επιλογÝς: τις ιδιωτικÝς τρÜπεζες και τις ιερÝς τρÜπεζες. ¸παιζαν ρüλο τραπεζþν και μÜλιστα ανταγωνιστικü αυτοý των ιδιωτικþν τραπεζþν και τα ιερÜ εκεßνης της εποχÞς.

ΜÜλιστα για τις παρακαταθÞκες, τη φýλαξη δηλαδÞ χρημÜτων, πολýτιμων αντικειμÝνων κ.Ü., οι ιερÝς τρÜπεζες δεν εισÝπρατταν «φýλακτρα». ΑλλÜ και δεν Ýδιναν τüκο για τις βραχυπρüθεσμες καταθÝσεις. ¼μως για καταθÝσεις μεγÜλης διÜρκειας ξÝρουμε πχ. üτι στην ΑθÞνα του 4ου αιþνα. π.Χ. το επιτüκιο Þταν γýρω στο 10%.

¼σον αφορÜ στις ιδιωτικÝς τρÜπεζες, ωστüσο, κατÜ κανüνα τα επιτüκια Þταν πολý υψηλüτερα αυτþν των ιερþν ενþ στα λεγüμενα ναυτοδÜνεια, τα επιτüκια Ýφταναν ακüμη και στο 100% üταν, σε περßπτωση απþλειας του πλοßου μαζß με το φορτßο του, ο δανειστÞς δεν εßχε καμßα αξßωση απü τον δανειζüμενο.

ΣταδιακÜ, οι ιδιωτικÝς τρÜπεζες απÝκτησαν αρκετÜ μεγÜλη δýναμη þστε να μποροýν να καλýψουν τις δανειακÝς ανÜγκες ολüκληρων πüλεων. ΕπειδÞ στην αρχαßα ΕλλÜδα, üμως, οι πüλεις αποταμßευαν κατÜ κανüνα χρÞματα κατÜ τις περιüδους ειρÞνης οι περιπτþσεις που χρειÜζονταν δÜνεια Þταν, κυρßως, στις περιüδους πολÝμων. Αυτü, üμως, εßχε ως αποτÝλεσμα οι ιδιωτικÝς τρÜπεζες να αυξÜνουν τον κýκλο εργασιþν του σε περιüδους πολÝμου και γι’ αυτÝς οι πüλεμοι να αποτελοýν πηγÞ πλοýτου.

ΕπιπλÝον, μποροýσαν να επηρεÜσουν την Ýκβαση πολÝμων ανÜλογα με τον ποιον απü τους αντιπÜλους θα επÝλεγαν να δανειοδοτÞσουν και με τß κüστος. ΤελικÜ, οι τραπεζßτες κατÜφεραν μÝσω του ελÝγχου του εμπορßου χρÞματος να επηρεÜσουν τüσο την οικονομικÞ, üσο και την κοινωνικοπολιτικÞ ζωÞ της Αρχαßας ΕλλÜδας.

Η επιρροÞ αυτÞ αποτυπþνεται και στην τÝχνη καθþς μια σειρÜ Ýργων αντλοýν θεματολογßα απü ¸λληνες που Ýφτασαν στην πτþχευση και την εξαθλßωση χρωστþντας σε τραπεζßτες. Αν και η ΕλλÜδα Üκμασε στο πραγματικü εμπüριο, στη ναυτιλßα, στον πολιτισμü και στις τÝχνες και παρÜ το γεγονüς πως Ýφτασε να γßνει κυρßαρχος οικονομικÞ και στρατιωτικÞ δýναμη για αιþνες, δεν κατÜφερε ποτÝ, πιθανþς γιατß Þταν αντßθετο στη φιλοσοφßα της, να αποκτÞσει κυρßαρχο ρüλο στο εμπüριο του χρÞματος και αυτü τελικÜ της κüστισε καθþς το κενü στην αγορÜ καλýφθηκε απü τραπεζßτες συχνÜ üχι με τον καλýτερο και πιο ηθικü τρüπο.