Ðñïò ðáíåðéóôÞìéï ÷ùñßò ôïß÷ïõò

Ôñßôç 22 Íïåìâñßïõ 2011

τïõ ÐÜó÷ïõ MáíäñáâÝëç

ΠεριγραφÞ: http://4.bp.blogspot.com/-Lw07yWZcLw4/TdDa3W7vzXI/AAAAAAAAVtk/AsTvzMjfcD8/s1600/PASCHOS0_normal.jpgΔεν εßναι τυχαßο üτι το ΠανεπιστÞμιο της ΚρÞτης Ýκανε πρþτο το μεγÜλο βÞμα στην ψηφιακÞ εποχÞ, Ýνα βÞμα που Ýχει ως αποτÝλεσμα την αποδÝσμευση της γνþσης απü τα πανεπιστημιακÜ αμφιθÝατρα και τη διÜχυσÞ της σε üλο τον πληθυσμü. Το εν λüγω πανεπιστÞμιο ιδρýθηκε τη δεκαετßα του '80 με πανεπιστημιακοýς που Þρθαν απü το εξωτερικü και παρÜ τις αγκυλþσεις που φορτþθηκε απü το υπÜρχον σýστημα της ανþτατης εκπαßδευσης πρωτοπορεß στα πÜντα. Φυσικü κι επüμενο Þταν να ξεκινÞσει να προσφÝρει βιντεοσκοπημÝνες τις διαλÝξεις πολλþν μαθημÜτων σε üσους Ýχουν πρüσβαση στο Διαδßκτυο. Το «πανεπιστÞμιο χωρßς τοßχους», που ξεκßνησε στις ΗΠΑ, γßνεται πλÝον πραγματικüτητα και στη χþρα μας.

Το θÝμα εßναι üτι για να υπÜρξει πανεπιστÞμιο χωρßς τοßχους, πρÝπει να υπÜρξει κατ' αρχÞν πανεπιστÞμιο. ΣÞμερα η κατÜσταση εßναι απελπιστικÞ. Οι πρυτÜνεις αγωνßζονται για τις καρÝκλες τους, οι φοιτητοπατÝρες για τα προνüμιÜ τους, υπÜρχει μια ισχυρÞ συντηρητικÞ παρÜταξη (ανεξαρτÞτως πολιτικοý Þ ιδεολογικοý προσÞμου) στα ελληνικÜ ΑΕΙ που διαρκþς υποβαθμßζει τα ελληνικÜ πανεπιστÞμια αντß να τα αναβαθμßζει.

 

ΟργÜνωση

¼λα τ' Üλλα μποροýμε να τα βροýμε: η τεχνολογßα υπÜρχει, το Διαδßκτυο Ýχει μπει στα περισσüτερα σπßτια, τα πανεπιστÞμια Ýχουν υπολογιστÝς και μποροýμε να εξασφαλßσουμε και χρÞματα απü το ΕΣΠΑ. Αυτü που λεßπει εßναι η οργÜνωση. Να παραχθεß και ψηφιοποιηθεß και να οργανωθεß η πληροφορßα πÜνω στην οποßα θα χτιστεß το οιονεß πανεπιστÞμιο. Αυτü που εßναι σßγουρο πÜντως εßναι üτι κÜθε τεχνολογßα μεγεθýνει τα καλþς Þ κακþς κεßμενα του οργανισμοý στον οποßο εφαρμüζεται. ΣÞμερα, που κÜθε φοιτητÞς Ýχει τον υπολογιστÞ του και κÜθε πανεπιστÞμιο το δßκτυü του, το μüνο που καταφÝραμε εßναι να ψηφιοποιÞσουμε το μπÜχαλο που υπÜρχει στα ελληνικÜ πανεπιστÞμια.

Το ευτýχημα με αυτÝς τις νÝες τεχνολογßες εßναι üτι μπορεß μεν η χþρα Þ και τα εκπαιδευτικÜ μας ιδρýματα να χÜνουν κι αυτü το τρÝνο, οι πολßτες της üμως μποροýν να το προλÜβουν. Τα δßκτυα υπολογιστþν Ýχουν καταργÞσει τη γεωγραφßα. Αν κÜποιος, δηλαδÞ, θÝλει να ειδικευτεß στις κοινωνικÝς επιπτþσεις των νÝων τεχνολογιþν (στα αγγλικÜ) δεν Ýχει παρÜ να πληκτρολογÞσει μια διεýθυνση ξÝνου πανεπιστημßου. Αν θÝλει πλÞρη την αρχαßα ελληνικÞ εργογραφßα και την ανÜλυσÞ της και την αρχαßα ελληνικÞ ιστορßα (στα αγγλικÜ) δεν Ýχει παρÜ να επισκεφθεß το Harvard. Το τελευταßο ειδικÜ μπορεß να ενοχλεß την εθνικÞ μας υπερηφÜνεια, αλλÜ τι να κÜνουμε; ¼σο η ακαδημαúκÞ μας κοινüτητα ασχολεßται με τις παραγρÜφους του νÝου νüμου, üσο δεν παρÜγεται και δεν επεξεργÜζεται γνþση στα ελληνικÜ εκπαιδευτικÜ ιδρýματα, τüσο πιο καλÞ θα φαντÜζει η επιλογÞ του ξÝνου AEI, Ýστω και εικονικοý. Στο μÝλλον, κÜθε ελληνüπουλο θα μπορεß να σπουδÜζει απü το σπßτι του σε κÜποιο ξÝνο πανεπιστÞμιο· φυσικÜ στην αγγλικÞ γλþσσα.

 

ΠνευματικÞ ιδιοκτησßα

Το «κÜθε ελληνüπουλο» εßναι σχÞμα λüγου. Μπορεß να μην εßναι «κÜθε ελληνüπουλο», üπως μπορεß να μην εßναι «κÜθε αμερικανÜκι» Þ «κÜθε τουρκüπουλο». Μπαßνουμε στο ουσιαστικü πρüβλημα αυτÞς της τεχνολογßας που αφορÜ την εκπαßδευση, αλλÜ και την κοινωνßα γενικüτερα. H τεχνολογßα αυτÞ καταργεß μεν τα γεωγραφικÜ σýνορα, μπορεß üμως να ορθþσει κοινωνικÜ σýνορα. ΥπÜρχει το «πρüβλημα της πνευματικÞς ιδιοκτησßας».

Το σκηνικü σε ü, τι Ýχει σχÝση με την παραγωγÞ, την επεξεργασßα και τη διανομÞ της γνþσης Ýχει αλλÜξει ριζικÜ με τις νÝες τεχνολογßες. ΜÝχρι σÞμερα στον θαυμαστü μας κüσμο, το περιεχüμενο ενüς πνευματικοý Ýργου εßναι «κολλημÝνο» σε Ýνα υλικü μÝσο (βιβλßο, δßσκος, μεταξοτυπßα, κασÝτα κλπ), γεγονüς που δημιουργεß μεν προβλÞματα στη διανομÞ του Ýργου, Ýχει üμως Ýνα μεγÜλο πλεονÝκτημα: Ýχει καταφÝρει να δημιουργÞσει μια αγορÜ πνευματικþν Ýργων. H «Οδýσσεια» και η «ΙλιÜδα», για παρÜδειγμα, Ýγιναν εμπορικÜ προúüντα αφοý «κüλλησαν» με τυπογραφικü μελÜνι στο χαρτß.

H βιομηχανικÞ κοινωνßα εßχε βρει Ýνα modus vivendi με τα πνευματικÜ Ýργα. Για να προστατεýσει τους δημιουργοýς Ýχει αναπτýξει Ýνα πολýπλοκο σýστημα κατοχýρωσης της πνευματικÞς ιδιοκτησßας. ΠαρÜλληλα, üμως, Ýχει φτιÜξει δικλßδες, þστε üλοι να γßνουν μÝτοχοι της γνþσης με κÜποιο τρüπο. Εßχε δηλαδÞ απü τη μια μεριÜ το βιβλßο στο εμπüριο, αλλÜ το περιεχüμενο του βιβλßου Þταν διαθÝσιμο και εκτüς εμπορßου, στις δημüσιες και ιδιωτικÝς βιβλιοθÞκες. H Ýννοια της «δικαιολογημÝνης χρÞσης» (Þ fair use στην αμερικανικÞ νομολογßα) εξασφÜλιζε πως και οι απüκληροι αυτÞς της κοινωνßας θα εßχαν τη δυνατüτητα να επισκεφθοýν μια βιβλιοθÞκη, να δανειστοýν Ýνα βιβλßο απü Ýνα φßλο, να φωτοτυπÞσουν Ýνα Üρθρο και τελικÜ να μετÜσχουν (σχεδüν) χωρßς λεφτÜ στη γνωστικÞ διαδικασßα.

Τα τελευταßα χρüνια üμως το σκηνικü Ýχει αλλÜξει. Με τις νÝες τεχνολογßες και κυρßως με την ανÜπτυξη των υπολογιστþν το «περιεχüμενο» αποσπÜται απü το ΜÝσο. H πληροφορßα γßνεται «Üυλη», ψηφιακÞ. Μπορεß να μεταδοθεß με εκπληκτικÝς ταχýτητες και το κυριüτερο να αντιγραφεß με το πÜτημα ενüς κουμπιοý. Καλýτερο δε üλων εßναι το γεγονüς üτι το ψηφιακü αντßγραφο θα εßναι εξßσου τÝλειο με το πρωτüτυπο.

Τι μεγαλýτερη ευκαιρßα για την εκπαßδευση λοιπüν; H γνωστικÞ διαδικασßα απελευθερþνεται απü τα γεωγραφικÜ και υλικÜ δεσμÜ του παρελθüντος, τα εμπüδια εκκßνησης αφαιροýνται κι Ýνα παιδß απü την ΞÜνθη αποκτÜ ßδιες ευκαιρßες πρüσβασης στη γνþση με κÜποιον που ζει στην ΑθÞνα.

 

Και προβλÞματα

ΑυτÞ εßναι η μßα üψη του νομßσματος. Απü την Üλλη, üμως, Ýχουν εμφανιστεß ουσιαστικÜ προβλÞματα.

1. H εýκολη και τÝλεια αντιγραφÞ σημαßνει εýκολη και τÝλεια «πειρατεßα».

2. Δεν μποροýν να υπÜρξουν ηλεκτρονικÝς δανειστικÝς βιβλιοθÞκες. ΚÜθε δανεισμüς σημαßνει αναπαραγωγÞ του Ýργου.

3. ΜÝχρι σÞμερα καθÝνας Ýχει το δικαßωμα να αγορÜσει Ýνα βιβλßο κι αφοý το διαβÜσει, να το δανεßσει σε Ýνα φßλο του για να το διαβÜσει κι αυτüς. Αν αγορÜσει Ýνα ηλεκτρονικü Ýργο και το «δανεßσει» σε τρεις φßλους του και καθÝνας απ' αυτοýς το «δανεßσει» σε τρεις Üλλους κ. ο. κ., üλος ο πλανÞτης μπορεß να εßναι κÜτοχος του συγκεκριμÝνου βιβλßου και ας Ýχει πουληθεß Ýνα μüνο αντßτυπο.

ΤεχνολογικÞ λýση προς το παρüν γι' αυτÜ τα προβλÞματα δεν υπÜρχει. Οι τεχνολογικÝς λýσεις που δüθηκαν στον «συγγενÞ κλÜδο» στη βιομηχανßα λογισμικοý (κλειδþματα κ. κλπ.) δημιοýργησαν περισσüτερα προβλÞματα απ' üσα Ýλυσαν.

 

ΠνευματικÜ Üδικη

«Αν η φýση Ýχει κÜνει Ýνα πρÜγμα λιγüτερο επιδεκτικü απü üλα τα Üλλα στο δικαßωμα αποκλειστικÞς ιδιοκτησßας, αυτü εßναι η ενÝργεια της σκÝψης, αυτü που αποκαλεßται ιδÝα (...) H φýση Ýκανε τις ιδÝες σαν τη φωτιÜ, επεκτÜσιμες σε üλο τον χþρο, χωρßς να χÜνουν τη δýναμÞ τους σε κανÝνα σημεßο, και σαν τον αÝρα τον οποßο αναπνÝουμε, ο οποßος εßναι αδýνατον να γßνει αποκλειστικÞ ιδιοκτησßα κανενüς. Οι εφευρÝσεις λοιπüν δεν μποροýν απü τη φýση τους να γßνουν ιδιοκτησßα κανενüς».

Τομας ΤζÝφερσον, Αμερικανüς διανοητÞς και πολιτικüς, 1743 – 1826

 

Η γνþση για λßγους;

Στο πρüβλημα της πνευματικÞς ιδιοκτησßας οι μεγÜλες επιχειρÞσεις των ΜÝσων προωθοýν μια νομοθετικÞ λýση εις βÜρος προηγοýμενων δικαιωμÜτων που εßχαμε üλοι. ¼,τι δικαιþματα Ýχουν σÞμερα οι πολßτες στη γνþση πρÝπει να τα ξεχÜσουν. ΔανειστικÝς βιβλιοθÞκες τÝλος. ΑπλÞ Ýστω πρüσβαση σε Ýνα πνευματικü Ýργο σημαßνει αυτüματα αγορÜ του. «Φωτοτυπßες Üρθρων» για εκπαιδευτικοýς σκοποýς απαγορεýονται. ¼ποιος θÝλει να διαβÜσει κÜτι, πρþτα περνÜει απü το ταμεßο και μετÜ βλÝπει.

Τι σημαßνει üμως πρακτικÜ η ιδιωτικοποßηση της γνþσης μÝχρι το τελευταßο γρÜμμα, μÝχρι το τελευταßο bit; Σημαßνει τÝλος στην πρÜξη της δημüσιας εκπαßδευσης. Σημαßνει παγßωση της κοινωνßας των δýο τρßτων. Σημαßνει üτι οι απüκληροι θα μεßνουν απüκληροι και οι Ýχοντες παραμÝνουν κατÝχοντες. Σημαßνει üτι üσοι δεν Ýχουν τα κεφÜλαια να ενταχθοýν στην παραγωγικÞ διαδικασßα ως επιχειρηματßες, δεν θα Ýχουν τα μÝσα να ενταχθοýν οýτε ως εξειδικευμÝνοι εργÜτες. ΠαρÜνοια.

 

Γραφειοκρατßα

Βεβαßως, αυτÞ η λýση μακροπρüθεσμα δεν θα δουλÝψει. ¼χι μüνο γιατß, üπως Ýγραψε ο πρωτοπüρος στον κυβερνοχþρο Τζον ΠÝρι Μπαρλüου, εßναι σαν να βÜζεις «νÝο κρασß σε παλιÜ μπουκÜλια». Κυρßως, διüτι αυτÞ η βιομηχανßα πνευματικÞς ιδιοκτησßας που χτßζουν τþρα οι νομοθÝτες δημιουργεß πολλÞ γραφειοκρατßα και πολλοýς ενδιÜμεσους, κÜτι που ακυρþνει την αμεσüτητα του νÝου μÝσου, δηλαδÞ του Διαδικτýου. Τα λιγüτερο προστατευμÝνα Ýργα γßνονται ευκολüτερα γνωστÜ και οι ßδιοι οι παραγωγοß πνευματικþν Ýργων προτιμοýν μικρüτερη προστασßα και μεγαλýτερη αποδοχÞ απü το κοινü.

Κεντρικü στοιχεßο της κοινωνßας που Ýρχεται θα εßναι η εκπαßδευση: «Οι αναλφÜβητοι του 21ου αιþνα δεν θα εßναι εκεßνοι που δεν θα μποροýν να διαβÜζουν, αλλÜ εκεßνοι που δεν θα μποροýν να εκπαιδεýονται και να επανεκπαιδεýονται και να επανεκπαιδεýονται» (Αλβιν Tüφλερ). Το μεγαλýτερο κομμÜτι της εκπαιδευτικÞς διαδικασßας θα γßνεται ηλεκτρονικÜ. Κεντρικü ζÞτημα σ' αυτÞν τη διαδικασßα θα εßναι το πρüβλημα της «πνευματικÞς ιδιοκτησßας». H τεχνολογßα δημιουργεß τις ευκαιρßες, αλλÜ οι επιλογÝς εßναι πολιτικÝς. Κι εμεßς στην ΕλλÜδα Ýχουμε -και εδþ- πολλÞ δουλειÜ να κÜνουμε και να πÜρουμε σημαντικÝς αποφÜσεις, κυρßως για την εκπαιδευτικÞ μας υποδομÞ και κατÜ συνÝπεια και για το κοινωνικü μας σπßτι.

 

ΔιαβÜστε

- Lawrence Lessig, «Free Culture: How Big Media Uses Technology and The Law to Lock Down Culture and Control Creativity», εκδ. Penguin (διατßθεται και δωρεÜν απü το www.lessig.org)