IΣΤΑΜΕ-ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΕΚΔΗΛΩΣΗ - ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ:
«Το Άγιον Όρος στο Σύγχρονο Κόσμο»
ΤΡΙΤΗ 14 ΜΑΡΤΙΟΥ 2006
ΟΜΙΛΗΤΗΣ:
Γέροντας Νικόδημος Λαυριώτης
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ:
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ:
Μαριλένα Κοππά, Αντιπρόεδρος του ΙΣΤΑΜΕ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: Πανοσιολογιότατε, εκπρόσωπε της αυτού Μακαριότητος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, κύριοι Υπουργοί, κύριε Πρέσβη, κύριε Αντιπρόεδρε του Συμβουλίου Επικρατείας, με τη σημερινή εκδήλωση το ΙΣΤΑΜΕ εγκαινιάζει μία σειρά εκδηλώσεων με γενικό θέμα "διαπολιτισμικός διάλογος".
Σήμερα θα κουβεντιάσουμε για το Άγιον Όρος στο σύγχρονο κόσμο". Η επιλογή αυτού του θέματος δεν είναι τυχαία, το Άγιον Όρος υπογραμμίζει την οικουμενικότητα της ορθοδοξίας, καθώς και τη σημασία που έχει να δούμε τη θρησκεία γενικότερα μέσα στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο στον οποίο ζούμε.
Η μετανάστευση, η επανάσταση στον τομέα της επικοινωνίας, οι πληθυσμιακές ανακατατάξεις και μετακινήσεις, έχουν από τη μία φέρει ανθρώπους με διαφορετικές εθνικές και θρησκευτικές παραδόσεις πιο κοντά. Από την άλλη ωστόσο η τριβή αυτή συχνά δημιουργεί εντάσεις και καχυποψία. Ένας ουσιαστικός διαπολιτισμικός διάλογος είναι λοιπόν αναγκαίος, για να μειώσει αυτή την καχυποψία και να εξουδετερώσει κάθε προσπάθεια δημιουργίας συνθηκών σύγκρουσης πολιτισμών. Είναι αναγκαίος προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες αποδοχής και ανεκτικότητας του άλλου, ο οποίος έτυχε να ανήκει σε μια άλλη θρησκεία, σε έναν άλλον πολιτισμό. Ο μεγαλύτερος εχθρός της κοινωνικής και παγκόσμιας ειρήνης είναι η άγνοια για τον άλλον, τις παραδόσεις του, την κουλτούρα του, τον πολιτισμό του.
Μέσα από αυτή την εκδήλωση, αλλά και αυτές που θα ακολουθήσουν, το ΙΣΤΑΜΕ φιλοδοξεί να συμβάλλει στα πλαίσια των δυνατοτήτων του στο να δημιουργηθούν συνθήκες διαπολιτισμικής αλληλοκατανόησης, αλληλοσεβασμού και αμοιβαίας αποδοχής. Αυτό είναι μια ιδιαίτερη ανάγκη και για τη δική μας χώρα, η οποία έχει γίνει χώρα υποδοχής μεταναστών και ατόμων με διαφορετικές θρησκείες και πολιτισμικές παραδόσεις.
Ακριβώς για το θέμα αυτό έχουμε την τιμή να έχουμε κοντά μας τον γέροντα Νικόδημο Λαυριώτη, που θα κάνει τη βασική εισήγηση. Επίσης στη συζήτηση θα παρέμβουν ο κύριος Σταύρος Ψυχάρης, πρώην Διοικητής του Αγίου Όρους, Εκδότης, ο Καθηγητής Ιωάννης Κονιδάρης και ο κύριος Κώστας Μποτόπουλος Συνταγματολόγος. Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΣΤΑΜΕ τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκλησή μας να συμμετάσχουν στη σημερινή εκδήλωση. Ευχαριστώ κι όλους εσάς που μας τιμάτε με την παρουσία σας.
Θα σας πω δύο λόγια ξεκινώντας για τον γέροντα Νικόδημο. Ο Ιερομόναχος γέροντας Νικόδημος Λαυριώτης γεννήθηκε το 1956 στη Μάνη, το 1974 μετέβη στο Άγιον Όρος και εγκατεβίωσε στη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Γέροντας και πνευματικός πατέρας του υπήρξε ο προηγούμενος Βιβλιοθηκάριος της Μονής, Καλλίστρατος .
Ως βοηθός του προηγούμενου Καλλίστρατου, από το 1974 και ως Βιβλιοθηκάριος από το 1980 φρόντισε για την ταξινόμηση της βιβλιοθήκης, για τη συντήρηση και την καλή κατάσταση των βιβλίων, εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη με χειρόγραφα και έντυπα από διάφορα ερημωθέντα εξαρτήματα της Ιεράς Μονής και με την προμήθεια νέων εκδόσεων. Εξυπηρέτησε πολλούς Έλληνες και ξένους επιστήμονες καθιστώντας τη βιβλιοθήκη προσιτή στους ανά τον κόσμο μελετητές.
Ως μέλος της γεροντικής Σύναξης της Μονής από το 1984 την υπηρέτησε ως Επίτροπος και Αντιπρόσωπος στην Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους από το 1997 έως σήμερα, καθώς και σε άλλα διακονήματα. Επίσης έχει συμμετάσχει σε Επιστημονικά Συνέδρια κι έχει συγγράψει μελέτες που αφορούν τη Μεγίστη Λαύρα και τις δράσεις αγιορειτών στο παρελθόν. Συμμετέχει σε πολλές ιεροκοινοτικές και μοναστηριακές επιτροπές για σοβαρά θέματα του Αγίου Όρους κι έχει λάβει μέρος σε πάρα πολλές αποστολές.
Ο λόγος είναι δικός σας.
ΓΕΡΟΝΤΑΣ Ν. ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ: Πανοσιολογιότατε, εκπρόσωπε της αυτού Μακαριότητος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος και κυριάρχου Επισκόπου κυρίου Χριστοδούλου, κύριοι Υπουργοί, κύριε Πρέσβη, κυρίες και κύριοι, θερμές εκφράζω τις ευχαριστίες προς το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΣΤΑΜΕ για την ευγενή πρόσκληση να μιλήσω από το βήμα αυτό προς την αγάπη σας.
Το θέμα επιγράφεται "το Άγιον Όρος στο σύγχρονο κόσμο". Η διατύπωση ίσως δεν βοηθάει απολύτως στην αυτοτελή ανάπτυξή του και τούτο γιατί το Άγιον Όρος ως μοναστική πολιτεία έχει ενιαία διαδρομή από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, η οποία δύσκολα μπορεί να κατατμηθεί σε χρονικές περιόδους.
Θα μου επιτρέψετε να παρομοιάσω την πορεία αυτή του Αγίου Όρους με ευθεία γραμμή σε κάθε τι που έχει σχέση με τους σκοπούς και με τους κανόνες του μοναχικού βίου, δηλαδή τις αρχές πάνω στις οποίες αυτός ερείδεται, τον τρόπο διαβιώσεως των μοναχών, τα μέσα για την επίτευξη του σκοπού των ασκουμένων και λοιπά.
Όλα τα ανωτέρω παραμένουν αναλλοίωτα στους αιώνες. Σε επίρρωση όλων αυτών θα μου επιτραπεί μια συντομότατη αναφορά στην πορεία του μοναχισμού γενικά από την ίδρυσή του μέχρι την εμφάνισή του στη Χερσόνησο του Άθω. Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι έχοντες ως υπόδειγμα την αναχώρηση του Χριστού εις την έρημο επί σαράντα ημέρες και ποθούντες να βλέπουν τον Χριστό δίπλα τους μέσα στη δόξα του, επέλεξαν την αναχώρησή τους στην έρημο βλέποντας μάλιστα και τις τοπικές εκκλησίες να κινδυνεύουν να ιδρυματοποιηθούν.
Αυτοί ήταν οι πρώτοι ερημίτες. Από τον αναχωρητισμό των ερημιτών γεννήθηκε ο μοναχισμός ως αυθεντική μίμηση της πολιτείας του Χριστού και πραγμάτωση της ευαγγελικής ρύσης «ου γαρ εισίν δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα εκεί ειμί εν μέσω αυτών». Δηλαδή ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι «βρίσκεται μεταξύ δύο ή τριών ανθρώπων οι οποίοι έχουν συγκεντρωθεί και ζουν μαζί εν ονόματι αυτού».
Ο Μέγας Αντώνιος, όπως και άλλοι σύγχρονοί του μεγάλοι ερημίτες της Αιγύπτου, Αμμώνιος, Μακάριος και άλλοι, τον 4ο αιώνα υπήρξαν τα σύμβολα όχι μόνο της μετάβασης από τον αναχωρητισμό προς τον μοναχισμό, δηλαδή τον οργανωμένο κοινοβιακό μοναστικό βίο, αλλά και της διάδοσης των δύο μορφών του ασκητικού ιδεώδους σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Η διαλεκτική σχέση που αναπτύχθηκε τον 4ο αιώνα μεταξύ του αναχωρητισμού και του κοινοβιακού συστήματος, συνέβαλε στην αυθεντικότερη βίωση της ασκητικής εμπειρίας. Ο μοναχισμός δι όσους τον επιλέγουν είναι η ουσιαστική έκφραση της διδασκαλίας του Χριστού δια την σχέσην του ανθρώπου με το Θεό και με τον κόσμο. Είναι η εξαίρετη πνευματική οδός της απόλυτης αφιερώσεως των πιστών εις τη βίωση της πολιτείας του Χριστού.
Από τις ερήμους της Αιγύπτου, της Συρίας, της Παλαιστίνης και Μεσοποταμίας, ο μοναχισμός διαδόθηκε με ποικίλες εκφράσεις στην καθ΄ υμάς Ανατολή και Δύση. Τα πρώτα μεγάλα μοναστικά κέντρα ιδρύθηκαν στη Μικρά Ασία, Όλυμπος της Βιθυνίας, Όρος Λάτρος και λοιπά, και ακολούθως στον Ελλαδικό χώρο.
Για την απρόσκοπτη πορεία των κέντρων αυτών πέρα από την πιστή τήρηση των κανόνων του μοναχικού βίου των συνταχθέντων υπό των μεγάλων ασκητών της ερήμου, του Μεγάλου Βασιλείου και των ιδρυτών και κτητόρων των μονών, ήταν απαραίτητη και η έλλειψη εξάρτησης από τους τοπικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς Άρχοντες, όπως και η απευθείας πνευματική αναφορά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Αυτοκράτορα.
Υπό το πνεύμα αυτό οργανώθηκαν και οι κοινοβιακές μονές του Αγίου Όρους από τον οργανωτή του αγιορείτικου μοναχισμού Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Το Άγιον Όρος, αν και αυτοδέσποτο και αυτεξούσιων, είχε και έχει την πνευματική του αναφορά στον Οικουμενικόν Πατριάρχην.
Ας δούμε πως είναι οργανωμένη αυτή η υπερχιλιετής δημοκρατία των μοναχών. Είναι είκοσι (20) μονές, με μοναστηριακά εξαρτήματα στην περιοχή τους, κελιά, ασκητές και ησυχαστήρια. Κάθε μία μονή είναι αυτοδιοίκητη και διοικείται από τον Ηγούμενο και τη Γεροντική Σύναξη.
Υπάρχει όμως στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, η Ιερά Κοινότης, που αποτελείται από τους είκοσι (20) αντιπροσώπους των είκοσι (20) Μονών. Η Ιερά Κοινότης ως η ανωτέρα Διοικητική Αρχή του τόπου ασχολείται με τα γενικής φύσεως ζητήματα.
Οι άλλοι κτήτορες οικοδόμησαν πολλές μονές κατά το ευαγγελικό ρητό «εν τη οικία του πατρός μου πολλαί μοναί εισί», το οποίο βέβαια αναφέρεται μεν στις κατοικίες των σεζωσμένων στον Παράδεισο, αλλά έχει θέση και στα κατά εικόνα εκείνων δομηθέντα στο Άγιον Όρος ιερά καθιδρύματα. Πέτυχαν λοιπόν οι άλλοι κτήτορες, μέσα από την πολλαπλότητα των μορφών του ασκητικού μοναχισμού, του κοινοβιακού, του κελιωτικού και του ησυχαστικού και την ποικιλομορφία του τόπου, να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες προς ανάπαυσην της ιδιαιτερότητος και της ελευθερίας του κάθε μοναχού.
Πέρα όμως του μαρτυρίου της συνειδήσεως, οι μοναχοί μελετούν τους Θείους Λόγους από της εμφανίσεως του μοναχισμού μέχρι σήμερον. Η μελέτη αυτή συνδέεται αρρήτως και αμέσως με τον υπέρτατο στόχο του ασκητικού βίου. Για όσους επέλεξαν να ζήσουν με τη Σοφία του Θεού, η σωτηρία της ψυχής κατακτάται και με την ανάγνωση των Ιερών Βιβλίων. Η παρουσία επομένως βιβλίων είναι αυτονόητη στην καθημερινή ζωή μιας μονής από τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους και η συγκρότηση συλλογών χειρογράφων αρχίζει από την εποχή της ιδρύσεως των μονών και συνεχίζεται ο εμπλουτισμός των βιβλιοθηκών των μέχρι σήμερα με την γραφή χειρογράφων και την προμήθεια εντύπων βιβλίων, τα οποία εμπλουτίζουν τις αγιορείτικες βιβλιοθήκες από την εφεύρεση της τυπογραφίας και εξής. Έτσι σήμερα στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους φυλάσσονται περισσότερα από 20 χιλιάδες χειρόγραφα. Αυτά περιέχουν κείμενα αρχαίων Συγγραφέων, πατερικά κείμενα, λειτουργικά και μουσικά έργα, καθώς και πονήματα διαφόρων κλάδων του επιστητού, νομικά, ιατρικά, φαρμακευτικά, αστρονομικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, γεωπονικά και λοιπά.
Τρία γεγονότα που φανερώνουν πέραν πάσης άλλης μαρτυρίας την αγάπη των μοναχών για την θεραπεία του γραπτού λόγου είναι:
Πολλά εκ των χειρογράφων του Αγίου Όρους κατά καιρούς ταξίδεψαν και παρέμειναν στις φημισμένες βιβλιοθήκες χειρογράφων της Δυτικής Ευρώπης και της Ρωσίας, είτε σαν δωρεές είτε με τη μεταφορά τους από Λογίους οι οποίοι τα χρησιμοποίησαν για μεταφράσεις και την πραγματοποίηση των μεγάλων εκδόσεων του 15ου και 16ου αιώνα, είτε τέλος με τη συλλογή από διάφορες αποστολές κατ΄ εντολήν Ηγεμόνων της Δύσης. Όπως λόγου χάρη η γενομένη από τον Ιανό Λάσκαρη, η οποία επιχορηγήθηκε από τους Μεδίκους ή Πατριαρχών της Ρωσίας όπως ο Νίκων κατά το 17ο αιώνα με την εντολή του οποίου ο Μοναχός Αρσένιος Ουχάνοφ ταξίδεψε στο Άγιον Όρος, από όπου συναποκόμισε στη Ρωσία περί τα πεντακόσια χειρόγραφα από διάφορες μονές. Αλλά και ο Μάξιμος ο Γρεκός χειρόγραφα από το Άγιον Όρος χρησιμοποίησε για υποβοήθηση του μεταφραστικού του έργου στη Ρωσία. Από τα ανωτέρω είναι καταφανής η συμβολή των μονών του Αγίου Όρους στην πνευματική αναγέννηση της Δύσης της Ρωσίας και των άλλων χωρών της Βαλκανικής.
Τα καθολικά των Μονών, τα κυριακά των Σκητών οι τράπεζες και πολλά παρεκκλήσια είναι αγιογραφημένα με τοιχογραφίες έργα μεγάλων ζωγράφων όπως Πανσέληνος, Θεοφάνης ο Κρητικός, Φράγκος ο Κατελάνος και άλλοι. Ενώ φορητές εικόνες άνω των τριάντα χιλιάδων επίσης μεγάλης αξίας ιστορούνται στις μονές για την κάλυψη λατρευτικών αναγκών. Ενδεικτικώς θα αναφέρω ότι διασώζονται στο περιβόλι της Παναγίας εκατοντάδες Ιεροί Ναοί με χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα τοιχογραφίας υψηλής βυζαντινής και μεταβυζαντινής τεχνοτροπίας, πλείστα αρχιτεκτονικά μνημεία αντιπροσωπευτικά χιλίων και πλέον ετών. Δεν θα ήταν υπερβολή αν εξέφραζα την άποψη ότι το Άγιον Όρος είναι η μεγαλύτερη πινακοθήκη τοιχογραφιών και φορητών εικόνων στον κόσμο. Σήμερα η ζωγραφική αυτή παράδοση συνεχίζεται, ενώ έργα Αγιορειτών Ζωγράφων δεν υπολείπονται των προγενεστέρων.
Πέραν των εικόνων, απολύτως συνδεδεμένη με τη λατρεία είναι και η εκκλησιαστική μουσική. Πολλοί συνθέτες μουσικών έργων έζησαν στο Άγιον Όρος. Αναφέρω τον Λαυριώτη Άγιο Ιωάννη Κουκουζέλη του 14ου αιώνα και τους σύγχρονους Χορούς Ιεροψαλτών των οποίων η τεχνική κατάρτιση και η καλλιφωνία συνεχίζει την παλαιά παράδοση.
Στην λατρευτική ζωή απαιτούνται και ιερά σκεύη, όπως δισκοπότηρα, κανδήλια, θυμιατά, αρτοκλασίες, καλύμματα ευαγγελίων και ιερών σκευών. Για την κάλυψη των αναγκών αυτών αναπτύχθηκαν εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, οι Μονές διαθέτουν πληθώρα ιερών σκευών εκ των οποίων πολλά προέρχονται από εργαστήρια εκτός Αγίου Όρους και πολλά δημιουργήθηκαν από μοναχούς εντός της Χερσονήσου του Άθου.
Ανέφερα στην αρχή ότι οι κανόνες του μοναχικού βίου γενικώς παραμένουν αμετάβλητοι στους αιώνες και η άσκηση των μοναχών παραμένει η αυτή, ανεξαρτήτως εποχής. Επομένως και ο μοναχικός βίος δεν διαφέρει από εποχή σε εποχή και τα αποτελέσματά του είναι κατά το μάλλον ή ήττον τα αυτά. Στο Άγιον Όρος έχουν αναδειχθεί κατά καιρούς και αναδεικνύονται Άγιοι, Όσιοι, Οσιομάρτυρες και Νεομάρτυρες, των οποίων ο βίος επέδρασε στους πιστούς και οι πράξεις τους στήριξαν και αυτούς και την εκκλησία. Δύο παραδείγματα αναφέρω ενδεικτικά, στο Άγιον Όρος ήκμασε κατά τον 14ο αιώνα το Κίνημα των Ησυχαστών, του οποίου πολλοί και αξιόλογοι ήταν και οι υποστηρικτές και Διδάσκαλοι. Μεταξύ αυτών σημαντικότερος βέβαια ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, του οποίου η διδασκαλία και η αντιρρητική θεολογία στήριξαν το ορθόδοξο δόγμα σε καιρούς χαλεπούς και ανέπτυξαν την πνευματικότητα των ησυχαστών. Πέντε αιώνες αργότερα στον Άθω παρουσιάστηκε το Κίνημα των λεγομένων Κολυβάδων. Σε αυτό ανεμείχθησαν Μοναστικές προσωπικότητες και διαπρεπείς Διδάσκαλοι της εποχής, εκ των οποίων τρεις ανακηρύχθηκαν Άγιοι της εκκλησίας μας. Ο πολυγραφότατος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο σοφός Διδάσκαλος και Συγγραφέας Αθανάσιος Πάριος, και ο Μητροπολίτης Κορίνθου Μακάριος Νοταράς. Και κατά τον 20ο αιώνα όμως αναδείχθηκαν ασκητικές και πνευματικές προσωπικότητες και Άγιοι, όπως ο Άγιος Σάββας ο εν Καλύμνω.
Η λατρευτική ζωή εξακολουθεί να είναι το κυριότερο ίσως γνώρισμα του βίου των μοναχών. Η ζωή μας στο μοναστήρι είναι γύρω από το καθολικό που βρίσκεται στο κέντρο του μοναστηριού. Στην εκκλησία κάθε μέρα τελούμε την θεία λειτουργία. Η ορθόδοξη θεία λειτουργία προσφέρεται υπέρ της οικουμένης. Η ορθόδοξη εκκλησία επειδή είναι καθολική εκκλησία και οικουμενική φροντίζει για όλον τον κόσμο, διότι κάτι είναι οικουμενικό όταν αφορά όλους. Δηλαδή αυτό που λέει ο κατηχητικός λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου του Πάσχα: «Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως, πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος, δεν ανήκει μόνο σε μας η εκκλησία και πολύ περισσότερο ο Θεός».
Το Άγιον Όρος επί δέκα αιώνες λειτούργησε με πολιτική πρακτική τον πολιτισμό που ενσάρκωνε, έναν πολιτισμό πανανθρώπινης σημαντικότητας, ένα πολίτευμα συγκεφαλαίωσης και συμβίωσης των Ορθόδοξων λαών, των Ορθόδοξων ανθρώπων. Έλληνες, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ίβηρες και από πολλά άλλα μέρη του κόσμου εγκαταβιώνουν στο Άγιον Όρος πολιτευόμενοι ορθοδόξως οικουμενικά. Εξακολουθεί να είναι κοινωνία υπόδειγμα συμβιώσεως μοναχών προερχομένων από διάφορα κράτη, με διαφορετικούς πολιτισμούς και παραδόσεις.
Στο Άγιον Όρος ποτέ δεν έπαψε να παρέχεται στους μοναχούς η απαραίτητη παιδεία, ώστε αυτοί να ανταποκρίνονται στις διοικητικές λατρευτικές και άλλες υποχρεώσεις τους, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη στις μονές χώρων διδασκαλίας, ενώ υπήρξαν και χρόνοι κατά τους οποίους το Άγιον Όρος συγκατελέγετο μεταξύ των κέντρων παροχής ανωτέρας παιδείας του ελληνισμού. Αναφέρομαι στη λειτουργία της Αθωνιάδος Ακαδημίας κατά τον 18ο αιώνα. Άξια αναφοράς είναι επίσης η ίδρυση και η προσπάθεια λειτουργίας του πρώτου τυπογραφείου στον Ελλαδικό χώρο από τη Μεγίστη Λαύρα, ως είπαμε, τη Μονή της μετανοίας μας.
Αίτημα παραμένει η εκ νέου ανάδειξη του Αγίου Όρους ως παιδευτικού κέντρου με τη λειτουργία τμημάτων συντηρήσεως βιβλίων, εικόνων, έργων τέχνης, εντός του φυσικού περιβάλλοντος των έργων αυτών, προς κάλυψη των αναγκών του ιδίου του Άγιου Όρους, των μετοχίων αυτού, αλλά και της πατρίδος μας γενικότερα.
Κυρίες και κύριοι, άκρως περιληπτικώς λόγω χρόνου αναφέρθηκα στο Άγιον Όρος. Όλα αυτά τα εστίασα στα κατορθώματα των μοναχών, όπως αυτά επήγαζαν και πηγάζουν από την τήρηση των κανόνων του ασκητικού και μοναχικού βίου. Η εποχή μας όμως καθημερινά προσθέτει νέες καταστάσεις, τις οποίες το Άγιο Όρος καλείται να αντιμετωπίσει με ρεαλισμό, χωρίς να αποκοπεί από τις παραδόσεις του ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του.
Στις μέρες μας το Άγιον Όρος βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι των προγενεστέρων εποχών. Έχει στη διάθεσή του επικοινωνιακά μέσα με τα οποία καθίσταται ευκολότερη η μελέτη και γενικώς η μετάδοση της σοφίας εις τον κόσμον, εκ των πηγών των γραπτών και άλλων πνευματικών και καλλιτεχνικών θησαυρών του και προβάλλονται τα επιτεύγματα και τα έργα των δύο χιλιάδων περίπου μοναχών, οι οποίοι εγκαταβιώνουν στις μονές και τα εξαρτήματά τους.
Οι εκδόσεις του Αγίου Όρους, η συμμετοχή μοναχών σε Συνέδρια, η πραγματοποίηση Διαλέξεων, η διεθνής παρουσία του με μετόχια και εξαρτήματα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η ίδρυση μονών στην Αμερική, στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη, προσδίδουν και πάλι σε αυτό οικουμενικό χαρακτήρα. Η παρουσία χιλιάδων επισκεπτών ορθοδόξων και μη στις μονές κάθε χρόνο διευκολύνει το γόνιμο διάλογο, που νομίζουμε ότι αποτελεί ένα καίριο συστατικό του όρους, όπου οι διαφορές αποτελούν προνόμιο και όχι αρνητικό στοιχείο.
Αποδεικνύεται ότι οι σύγχρονοι μοναχοί δεν είναι απλοί θεματοφύλακες του παρελθόντος και φύλακες έργων τέχνης, αλλά άνθρωποι οι οποίοι κατοικούν εκεί και γνωρίζουν να διαλέγονται θετικά με το παρόν και να δίνουν ψυχή στα μνημεία του παρελθόντος, αντί να είναι απλοί φύλακες αυτών, καταδεικνύοντας ότι όλοι οι καλλιτεχνικοί θησαυροί δημιουργήθηκαν χάριν της λατρείας και της γνώσεως και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής τους ζωής.
Η οικονομική κατάσταση των μονών έχει βελτιωθεί. Στις παλαιές εποχές, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, τις χορηγίες των Αυτοκρατόρων αντικατέστησαν τα χρήματα από τις ζητείες και τη βοήθεια από τους Ηγεμόνες των Χριστιανικών Χωρών και έτσι αντιμετωπίστηκαν οικονομικές δυσχέρειες των μονών. Ενώ σήμερα η μέριμνα της Πολιτείας, κυρίως κατά την τελευταία 25ετία, καλύπτει μεγάλο μέρος των αναστηλωτικών και άλλων αναγκών του. Κρατικοί Φορείς, όπως το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, συμβάλλουν και υποβοηθούν στη μελέτη και αποκατάσταση των οικοδομημάτων του Αγίου Όρους. Το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδοτεί τη συντήρηση εικόνων, χειρογράφων, μεταλλοτεχνημάτων. Με τη βοήθεια δε την οικονομική των Υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ, Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας και άλλων, εξετελέσθησαν πολλά και μεγάλα έργα στο Αγιόνυμον Όρος.
Εσχάτως όμως ανέκυψαν και προβλήματα από επιδιώξεις διαφόρων, ως προς την κατάργηση από αιώνων ισχυόντων θεσμών και καθεστώτων. Η επαγρύπνηση των Αγιορειτών, των Πιστών και της Πολιτείας, είναι αποτρεπτική κάθε κινδύνου, με την βοήθεια βεβαίως και πρωταρχικώς του Θεού.
Αλλά κυρίες και κύριοι, τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι λέγοντας τόσα δια την ιστορία και το παρελθόν του Αγίου Όρους, δεν ήμουν ως εκ πρώτης όψεως ενδεχομένως φαίνεται εκτός του θέματος. Διότι αφενός μεν δεν μπορούμε ως παρόν να αγνοήσουμε ένα τέτοιο παρελθόν, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον. Αφετέρου δε τα επιτεύγματα του παρελθόντος, τουτέστιν οι αναδειχθέντες Άγιοι, τα συγκεντρωθέντα Άγια Λείψανα, οι Θαυματουργές Εικόνες, τα βιβλία και τα λοιπά ιερά, με την παρουσία τους εις το Άγιον Όρος μεταδίδουν και σήμερα εις τους ανθρώπους μίαν ευεργετική ενέργεια και δύναμη. Η ζωή στο Άγιον Όρος έμπρακτα διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν χωρεί σε κανένα σύστημα, σε καμία ιδεολογία, σε καμία ανθρώπινη θρησκεία. Ο μοναχός στο Άγιον Όρος αγωνίζεται να βιώσει το θέλημα του Θεού, έχει μία δίψα, κάτι που είναι ιερό για όλους τους ανθρώπους, ψάχνει την αλήθεια. Ο πραγματικός Αγιορείτης πίστευε και πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε υπέρτεροι από αυτά που κατασκευάζουμε, από τις ιδεολογίες μας, τα μέσα μαζικής καταστροφής, ακόμη και από τα πιστεύω μας και τις ανθρώπινες θρησκείες.
Για τον Αγιορείτη η αλήθεια είναι ο Θεός και βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Η οικουμενικότητα δε νοείται ως σύνολο της οποίας αποτελούμε ένα τμήμα, δεν είναι το άθροισμα των ατομικοτήτων μας, αλλά όλη η οικουμενική αλήθεια είναι μέσα στον καθένα και συγκεφαλαιώνεται στην ύπαρξη του κάθε ανθρώπου. Λαμβάνει υπόσταση δε με την σχέση, με την υπέρβαση της ατομικότητας, με την τόλμη του σεβασμού του κάθε προσώπου, ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, πολιτισμού, θρησκείας. Και τότε μέσα από την τριβή της ανιδιοτελούς σχέσης και του σεβασμού, έχουμε την πραγματική οικουμενικότητα, την αλήθεια της κοινωνίας. Ο μοναχός γνωρίζει ότι όταν επικοινωνούμε με τον άλλον, τον πλησίον, τον ξένο, με όλους τους ανθρώπους, τότε ακουμπάμε την αιωνιότητα. Τούτο σημαίνουν και οι λόγοι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου: «Εάν τις είπει ότι αγαπώ τον Θεόν και τον αδερφόν αυτού μισή, ψεύτης εστίν. Ο γαρ μη αγαπόν τον αδερφόν ον εώρακεν τον Θεόν ον ουχ εώρακε, πως δύναται αγαπάν;» Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ευχαριστούμε πολύ τον Γέροντα Νικόδημο. Μπορούμε να περάσουμε στις παρεμβάσεις, πρώτος είναι ο κύριος Σταύρος Ψυχάρης, Εκδότης, Διευθυντής της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ και πρώην Διοικητής του Αγίου Όρους.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Πανοσιολογιότατε, εκπρόσωπε του Μακαριοτάτου, κυρίες και κύριοι, τι είναι το Άγιον Όρος;
Η προφανής απάντηση είναι βεβαίως αληθής, μα δεν είναι η μόνη. Το Περιβόλι της Παναγίας είναι ασφαλώς τόπος λατρείας και χώρος προσκυνήσεως, προσελκύει χιλιάδες πιστούς που φθάνουν εκεί για να προσκυνήσουν ιερά λείψανα, αγιασμένες εικόνες, να εξομολογηθούν, να ανυψωθούν προς το θείο και να ταπεινωθούν προς το ανθρώπινο.
Στο Άγιο Όρος μονάζουν εκατοντάδες μοναχοί, που αναπαύονται ενώπιον του Θεού και μακράν του κόσμου και όλων υμών των αμαρτωλών. Τόπος λατρείας και περισυλλογής, μετανοίας και πνευματικής ανυψώσεως το Περιβόλι της Παναγίας φιλοξενεί Έλληνες κυρίως και δευτερευόντως ξένους μοναχούς, όλοι σκαπανείς της ορθοδοξίας και μάρτυρες της πίστεως. Το Άγιον Όρος, κιβωτός της ορθοδοξίας, επιζεί επί χίλια και πλέον χρόνια και συγκλονίζει τους επισκέπτες. Τόπος εξ επιλογής πτωχός, αφού καλλιεργείται τόση γη όση στα γεννήματα αρκούν για να θρέψουν τους εν διαρκή νηστεία διαβιούντες μοναχούς, είναι η απαστράπτουσα ακρόπολη της ορθοδόξου πίστεως.
Στις διαπιστώσεις αυτές προφανώς συμφωνούμε όλοι, αλλά το Άγιον Όρος δεν είναι μόνο αυτό, είναι ταυτοχρόνως άπαρτο κάστρο του ελληνισμού, οχυρό της ρωμιοσύνης, ταμιευτήρας του ελληνικού πολιτισμού και των παραδόσεων του γένους. Χρειάστηκαν τετρακόσια χρόνια ολόκληρα για να απελευθερωθεί η Ελλάδα από τον οθωμανικό ζυγό, τετρακόσια χρόνια φθοράς και οπισθοδρόμησης. Στη διάρκεια της σκλαβιάς αυτής σε όλες τις περιοχές του ελληνισμού χάθηκε εν πολλοίς η συνέχεια του πολιτισμού μας, χάθηκε σε πολλές περιοχές, μα έμεινε η παράδοση και η πίστη αλώβητη εκεί στο Άγον Όρος. Ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός διατηρήθηκε ως εν κιβωτό στο Περιβόλι της Παναγίας.
Αυτή η πλευρά της δυνατότητας του Αγίου Όρους δεν πρέπει να αγνοείται. Το Περιβόλι της Παναγίας ήταν δώρο Θεού, φυλάκιο της πίστης μας και Θερμοπύλες όπου φωτισμένοι Πατέρες οχύρωσαν την πίστη, αλλά και θωράκισαν την πατρίδα. Γι αυτό το Περιβόλι της Παναγίας μπορεί να χαρακτηριστεί σαν το πιο αγνό κομμάτι της Ελλάδας, φάρος λαμπερός του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, θεματοφύλακας της Ελλάδας.
Σας ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Το λόγο έχει ο κύριος Ιωάννης Κονιδάρης, Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τέως Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων.
Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ: Ευχαριστώ πολύ. Άγιε εκπρόσωπε του Μακαριοτάτου, κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι, το Άγιον Όρος αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία. Στην ιστορία της θρησκείας, στην ιστορία του έθνους, στην ιστορία της τέχνης. Είναι ένας τεράστιος εθνικός και θρησκευτικός θησαυρός, όπου φυλάγεται αυτούσια η μεγαλεπήβολη και ζωντανή παρουσία του μεσαιωνικού ελληνισμού. Παραπάνω από χίλια χρόνια υπήρξε η κιβωτός των εθνικών παραδόσεων, το φρούριο του ορθόδοξου μοναχισμού και της ελληνικής ορθοδοξίας, αυτής της ελληνικής ορθοδοξίας που διαμορφώθηκε χάριν στο φιλοσοφικό τάλαντο του βυζαντινού ελληνισμού και που αποτελεί το δεύτερο μεγάλο δώρο αυτού του τόπου προς την ανθρωπότητα, μετά τη δημιουργία στην αρχαία εποχή του ελληνικού ανθρωπισμού.
Με αυτά τα λόγια ευσύνοπτα και εύστοχα χαρακτήριζε ο Ηλίας Βενέζης τον Κήπον της Θεοτόκου, το 1963, όταν το Άγιο Όρος γιόρταζε τα χιλιόχρονα από την ίδρυσή του. Τα ίδια λόγια θα μπορούσενα επαναλάβει κανείς και σήμερα, δεκαετίες αργότερα, για το Αγιώνυμο Όρος που εξακολουθεί να ζει ανάμεσά μας, απαρασάλευτο, μοναδικό, μνημειώδες. Όταν το 1963 γιορτάστηκε η χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους, οι επίσημες και μεγαλοπρεπείς τελετές έρχονταν σε καταφανή αντίθεση με την εγκατάλειψη, την ερήμωση και τη λειψανδρία, που μαρτυρούσαν την επερχόμενη παρακμή.
Από το 1972 άρχισε μία αργή, αλλά σταθερή αντιστροφή της πορείας αυτής, κυρίως με την προσέλευση νέων μοναχών, οργανωμένων συνοδειών και με την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου των μοναχών. Την αντιστροφή αυτή μιας πορείας μαρασμού σε πορεία ανοδική, πρέπει να ομολογήσουμε ότι το Άγιον Όρος οφείλει πρωτίστως αν όχι αποκλειστικώς στα παλέφατα μοναχικά ιδεώδη που εκφράζει και υπερασπίζεται.
Τις τελευταίες δεκαετίες το Άγιον Όρος έχει πράγματι δεχθεί πολλούς νέους επιστήμονες, που διψούν για έναν ουσιαστικό τρόπο ζωής, για έναν αυθεντικό τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι αυτοί καταφεύγουν στον μοναχισμό όχι από απογοήτευση, αλλά από ανάγκη αποκτήσεως πνευματικών εμπειριών, όχι από δειλία όπως διατείνονται ορισμένοι, αλλά από έξοχη ανδρεία, αφού η εγκαταβίωση σε μια μονή σημαίνει πλήθος στερήσεων, σημαίνει σοβαρό περιορισμό των δικαιωμάτων τους και σημαντική αύξηση των υποχρεώσεών τους. Φεύγουν λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί από τον θόρυβο του κόσμου για να βρουν την ησυχία του Θεού. Αυτή είναι η επανάστασή τους, που τελικώς προϋποθέτει τεράστια αποθέματα ψυχικού σθένους και αγάπης για τον συνάνθρωπο. Είναι μια άλλη, μια διαφορετική μορφή επαφής με τον κόσμο. Οι μοναχοί εγκατέλειψαν τον κόσμο, δεν τον μίσησαν όμως. Προσεύχονται γι αυτόν, τον αγαπούν, τον σκέπτονται, τον παρηγορούν.
Διανύει λοιπόν σήμερα το Άγιον Όρος μία αξιοζήλευτη και ελπιδοφόρα περίοδο, ανθεί πάλι ο μοναχισμός στο Άγιον Όρος, ανθεί και η Ορθόδοξη Εκκλησία και με αυτή την ελπιδοφόρα άνοιξη συμπίπτει η είσοδός του στην τρίτη μετά Χριστόν χιλιετία, στη σύγχρονη εποχή. Ακούσαμε ήδη από τον σεβαστό Γέροντα Νικόδημο για την οργάνωση του Αγίου Όρους. Η οργάνωση αυτή θα μπορούσεανέτως να παραβληθεί με την αντίστοιχη των δύο βαθμών Τοπικής Αυτοδιοικήσεως. Στον Α΄ βαθμό Αυτοδιοικήσεως αντιστοιχεί το αυτοδιοίκητο κάθε μιας από τις είκοσι Ιερές Μονές, με βάση τον εσωτερικό κανονισμό της, που ψηφίζεται από τους μοναχούς που την συγκροτούν και εγκρίνεται από την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους. Στο Β΄ βαθμό Αυτοδιοικήσεως αντιστοιχεί το αυτοδιοίκητο αυτής της ίδιας της Ιεράς Κοινότητας με τους αντιπροσώπους των είκοσι μονών που συγκροτούν ένα διαρκές Σώμα, την Ιερά Κοινότητα, ενώ την εκτελεστική εξουσία ασκεί ένα άλλο Σώμα η Ιερά Επιστασία, υπό τον Πρωτεπιστάτη τον πρώτο του Αγίου Όρους.
Θα μπορούσελοιπόν να θέσει κανείς στο σημείο αυτό το ερώτημα: Θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει το Άγιον Όρος ένα πρότυπο οργάνωσης για την ενωμένη Ευρώπη ή ακόμη για τον σύγχρονο κόσμο; Πιστεύω βαθιά ότι σε ένα άλλο κυρίως επίπεδο θα μπορούσείσως να διακρίνει κανείς την έννοια ενός προτύπου, όχι μόνο για την ενωμένη Ευρώπη, αλλά για τη διεθνή Κοινότητα στο σύνολό της. Στη συνύπαρξη δηλαδή και συνάσκηση ανθρώπων διαφορετικής προελεύσεως, διαφορετικής μορφώσεως, διαφορετικού γένους και διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας.
Όπως πολύ χαρακτηριστικά το έχει διατυπώσει από ετών ήδη ο πολυσέβαστός μου Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Γρηγορίου Αρχιμανδρίτης Γεώργιος Καψάνης "ο πνευματικά ανέστιος σημερινός Ευρωπαίος θα μπορούσενα βρει τη δική του πνευματική εστία στο Άγιον Όρος και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα μπορούσενα βρει πάνω και πέρα από τη σύμπτωση συμφερόντων κάτι πιο βαθύ και πιο ουσιαστικό στην πνευματική κληρονομιά της Ιερής Κοινότητας του Αγίου Όρους''.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ως γνωστόν και ακούστηκε ήδη, είναι καθολική, τόσο στη νοοτροπία όσο και στη δομή της, γι αυτό δεν έχει θέση σε αυτήν οποιασδήποτε μορφής φυλετισμός. Άλλωστε ο φυλετισμός καταδικάστηκε επίσημα από τους Ορθόδοξους Πατριάρχες στη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης του 1872, στην οποίαν μάλιστα συμμετείχαν και δύο Επίτροποι του Αγίου Όρους, και παραμένει ασυμβίβαστος με την ορθόδοξη εκκλησιολογία. Η εκκλησία, ως σώμα Χριστού, περιλαμβάνει σε αυτήν όλους τους λαούς, όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλής ή γλώσσας, όπου κι αν βρίσκονται.
Το Αγιώνυμον Όρος αποτελεί την πλέον εύγλωττη μαρτυρία της θέσεως αυτής. Στο Άγιον Όρος διαβιούν μοναχοί που προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Υπάρχουν μονές που εξυπηρετούν τις πνευματικές ανάγκες με πλήρη σεβασμό των γλωσσικών και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων. Όλα αυτά αποτελούν έκφραση σε μικρογραφία της καθολικότητας της εκκλησίας, όπως την αντιλαμβάνεται η ορθοδοξία. Το Άγιον Όρος, στην υπερχιλιετή πορεία του, δέχθηκε ποικίλες επιδράσεις από Ανατολή και Δύση. Ήδη ο βίος του ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας, της μονής σας Γέροντα, του Οσίου Αθανασίου, μας παραδίδει πως από την ίδρυσή του προσέρχεται στο Αγιώνυμο Όρος πλήθος εκ παντοδαπών εθνών, γλωσσών, γενών, πόλεων, ''ούτων έγγιστα μόνον και προσηκούντων, αλλά και τον πόρο και αποτάτω, αποτερόμης αυτής Ιταλίας, Καλαβρίας, Αμάλθης, Ιβηρίας, Αρμενίας και των έτι τούτων ενδοτέρων''. Έτσι στα τέλη του 10ου αιώνα ιδρύονται οι μονές των Ιβήρων, των Αμαλθινών, από το Αμάλθι της βυζαντινής επαρχίας Σαλέρνο, των Ρώσων, τον 11ο αιώνα ακολουθούν οι μονές των Αρμενίων, των Κακαβρών, του Σικελού, του Αιγυπτίου και του Χάλδου με ησυχαστές από τη γειτονική προς την Γεωργία χώρα Χαλδίσκοη.
Πιο σημαντική όμως είναι η παρουσία των Ρώσων. Ήδη στα πρώτα χρόνια της οργανωμένης μοναστικής τους ζωής, ιδρύεται κατά την παράδοση από τον Άγιο Βλαδίμηρο η Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου του Ξυλουργού, η επονομαζομένη των Ρος, που ταυτίζεται με τη Σκήτη Βογορόδιτσα. Στη συνέχεια, η Αδελφότητα αυτή το 1169, μεταφέρεται στη Μονή του Θεσσαλονικέως που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Παντελεήμονα. Ο Βασίλειος Μπάρκσι, ο γνωστός Ρώσος Περιηγητής που την επισκέπτεται στα 1744, αναφέρει ότι είναι "ρωσική μόνον κατ΄ όνομα, γιατί μόναζαν σε αυτή κυρίως Έλληνες, Σέρβοι και Βούλγαροι". Το 1760 μεταφέρεται στη σημερινή παραθαλάσσια μονή που γνωρίζουμε όλοι, όπου οι Ρώσοι μοναχοί άρχισαν να πληθαίνουν και το 1875 με σιγίλιο του τότε Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Ιερεμία του δευτέρου παραδίδεται οριστικώς στους Ρώσους.
Από τον 12 αιώνα εμφανίζονται οι μονές των Βουλγάρων, των Σέρβων και των Ρουμάνων. Η Μονή Ζωγράφου που αναφέρεται ήδη στο τυπικό του Αυτοκράτορα Τζιμισκή του 972 παραδίδεται από τα τέλη του 11ου αιώνα σε Βουλγάρους μοναχούς και ευεργετείται στη συνέχεια από τους Βούλγαρους Τσάρους Ιωάννη Καλιμάν, Μιχαήλ Ασάν, τον Καλή της Σερβίας Στέφανο Δρούσαν και τους παραδουνάβιους ηγεμόνες. Η Μονή Χελανδραρίου γνωστή από τον 10ο αιώνα γίνεται η μονή των Σέρβων, όταν το 1198 παραχωρείται στους Αγίους Σάββα και Συμεών Νεμάνια για την εγκατάσταση της από του σερβικού γένους 'την μοναχικήν προαιρουμένης διαγωγήν' και δέχεται μεγάλες ευεργεσίες κυρίως του Στέφανου Δουσάν και άλλων Σέρβων Τσάρων. Αλλά και οι Ρουμάνοι, οι Μολδαβοί και οι Ουγγροβλάχοι, έρχονται στο Άγιον Όρος τον 14ο αιώνα και εγκαθίστανται στη λαυριώτικη σκήτη του Τιμίου Προδρόμου και στην αγιοπαυλίτικη σκήτη του Αγίου Δημητρίου του Λάκκου. Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και η Αγία Έδρα στέλνει μισιονάρους στο Αγιώνυμο Όρος σε μία προσπάθεια να το προσεταιριστεί. Το 1627 η προπαγάνδα αυτή στέλνει στο όρος τον Ουνίτη Ιερέα Αλέξανδρο Βασιλόπουλο και λίγο αργότερα τον επίσης Ιερέα Νικόλαο Ρώση για να διδάξουν. Προσπάθειες που και οι δύο δεν καρποφόρησαν.
Εν συμπεράσματι το Άγιον Όρος, το πάνγκαλον τούτον της ευσεβείας αγλάισμα, αποτελεί απτό, χειροπιαστό σημάδι της ενώσεως όλων των ορθόδοξων λαών στη μία πίστη στον Χριστό. Στο Άγιον Όρος περισσότερο από κάθε άλλο μέρος της γης βιώνεται η ρήση του Αποστόλου των Εθνών Παύλου «ουκ αίνοι ιουδαίος ουδέ Έλλην». Η καρδιά και η δύναμη του αθωνικού μοναχισμού είναι λοιπόν η οικουμενικότητά του. Ανάμεσα στα κράτη-μέλη της πολυεθνικής Ευρωπαϊκής Ενώσεως, μόνο η Ελλάδα έχει να επιδείξει αυτή τη μοναδική θρησκευτική δημοκρατία, ένα παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών λαών που συνδέονται από την κοινή ορθόδοξη πίστη που υπερβαίνει και υπερνικά τις εθνικές διαφορές.
Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ευχαριστούμε πολύ. Και ο λόγος στον Κώστα Μποτόπουλο Συνταγματολόγο, που θα κάνει την τελευταία παρέμβαση.
Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ: Αγαπητοί φίλοι, οφείλω για λόγους ειλικρίνειας να αρχίσω με μία εξομολόγηση. Ασφαλώς μόνος ανάμεσα στους άρρενες ομιλητές και ίσως και μειοψηφικός και στους άρρενες ακροατές, δεν έχω πάει στο Άγιο Όρος. Θα σας εξηγήσω για ποιο λόγο ίσως έχει γίνει αυτό. Πάντως όχι από έλλειψη πνευματικού ενδιαφέροντος γι αυτό που πράγματι αντιπροσωπεύει το Άγιον Όρος και που ακούσαμε από τους τρεις άλλους ομιλητές.
Το Άγιον Όρος, η εικόνα του, θα έλεγα ακόμα και η μυρωδιά του, χωρίς να έχω πάει, συνδέεται βαθύτατα μέσα μου με τη διήγηση που έκανε γι αυτό ο πατέρας μου, ο οποίος πήγε εκεί και γυρνώντας περιέγραψε κάπως την εικόνα, δίνοντας λίγο την αίσθηση αυτού του βίου όπως μπορεί να τη ζήσει κάποιος επισκέπτης. Θυμάμαι που έλεγε "τα κεριά στον όρθρο", έχω την εικόνα αυτών των σιωπηλών λόγω δέους κι όχι λόγω ανάγκης συνομιλιών, δεν το έχω ζήσει, αλλά το νοιώθω. Και ίσως ο λόγος που αυτό το ταξίδι αναβάλλεται είναι αυτός, από μία ιδιότυπη θα έλεγα αναδρομική νοσταλγία, μία γέφυρα με έναν άνθρωπο που έχει φύγει και που θέλω να την κρατήσω κάπως και με αυτόν τον τρόπο.
Αυτό που δεν αναβάλλεται βέβαια είναι να σας μιλήσω για το θέμα, γιατί παρόλο που η εισαγωγή μου ήθελε να πει ότι δεν μου είναι εξαιρετικά οικείο, η χαρά μου είναι μεγάλη που συμμετέχω σε αυτό το τραπέζι. Πως αντιμετωπίζει κανείς κάτι που δεν του είναι εξαιρετικά οικείο από επιστημονική άποψη; Νομίζω καταφεύγοντας σε αυτό που πρέπει να κάνει κάθε πολίτης, βάζοντας δηλαδή κάποια απλά ερωτήματα. Το ερώτημα που θα θέσω εγώ και θα προσπαθήσω σήμερα να απαντήσω μαζί σας είναι το εξής: Γιατί το Άγιον Όρος παρουσιάζει εξαιρετικές και πάρα πολύ σημαντικές θεσμικές ιδιοτυπίες; Είναι όπως πολύ ωραία ειπώθηκε μία μοναστική δημοκρατία, μία ανεξάρτητη μάλιστα, σε μεγάλο βαθμό, Μοναστική Πολιτεία εντός της Ελληνικής Πολιτείας. Παγκόσμια μοναδικότητα αυτό το φαινόμενο. Κι έχει και μία σειρά από άλλες θεσμικές, νομικές ακόμα και συνταγματικές ιδιοτυπίες, που πολύ περιληπτικά θα αναφέρω. Γιατί λοιπόν ενώ έχουμε αυτό το πολύ ιδιότυπο μόρφωμα μέσα στο ίδιο μας το Σύνταγμα, δεν υπάρχει καθόλου ή σχεδόν καθόλου δημόσιος διάλογος για τις σχέσεις του με το Κράτος; Γιατί αυτό το εξαιρετικά ιδιότυπο καθεστώς αλλά και η εξαιρετικά ιδιότυπη κοινότητα ανθρώπων, δεν εγείρει ζητήματα συνύπαρξης, στο βαθμό τουλάχιστον που εγείρει και που κατά τη γνώμη μου καλώς πράττει, το ζήτημα των σχέσεων κράτους-εκκλησίας; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτω και που θα προσπαθήσω ως μη ειδικός, ως πολίτης αλλά και ως νομικός να το ψηλαφίσω.
Να δούμε πρώτα τις ιδιοτυπίες που είναι πάρα πολλές, όχι καθαρά νομικές, αλλά γενικότερα θεσμικές. Κάποιες από αυτές αναφέρθηκαν ήδη. Θα μου επιτρέψετε να τις ανακεφαλαιώσω. Πρώτον έχουμε μέσα στο ίδιο μας το Σύνταγμα μία προβολή, μία αναβίωση του παρελθόντος. Μιλάμε για μία κατάσταση ζωής που είναι βυζαντινή, πραγματικά βυζαντινή. Δεύτερη ιδιοτυπία πολύ σημαντική επίσης είναι η ύπαρξη ενός τμήματος της ελληνικής επικράτειας, της Αθωνικής Χερσόνησου, η οποία βρίσκεται ουσιαστικά εκτός ελέγχου του Ελληνικού Κράτους. Έχουμε σε αυτή την ανεξάρτητη Πολιτεία έναν σχεδόν πλήρη περιορισμό της δυνατότητας δράσης του κοινού Νομοθέτη. Οι μόνοι νόμοι που ισχύουν σε αυτή την Πολιτεία, την πνευματική Πολιτεία εν Πολιτεία, είναι το Σύνταγμα, το άρθρο 105 του Συντάγματος, που περιγράφει ακριβώς αυτό το καθεστώς, αλλά όπως είπαμε παγιώνοντας βυζαντινές πρακτικές. Είναι ο καταστατικός χάρτης του Αγίου Όρους, είναι το νομοθετικό διάταγμα του 1926 που κύρωσε τον καταστατικό αυτό χάρτη και που πρέπει να διαβάζεται μαζί του και έχει μάλιστα αυξημένο τυπικό κύρος, είναι και οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τις ίδιες τις μονές. Ο Έλληνας Νομοθέτης κατά τα άλλα δεν έχει καμία δυνατότητα παρέμβασης.
Μία τέταρτη ιδιοτυπία πολύ σημαντική, ίσως η σημαντικότερη: «συνταγματοποιημένες» μέσα σε αυτή τη λειτουργία έχουμε μία σειρά από διαφοροποιήσεις, θα έλεγε κανείς σχεδόν και παρεκβάσεις, από την ίδια τη συνταγματική τάξη. Έχουμε διαφορές στον τρόπο που ασκούνται μία σειρά από δικαιώματα μέσα σε αυτή την Πολιτεία εν Πολιτεία. Να σας πω για το δικαίωμα του ατομικού αυτοπροσδιορισμού, εφόσον καθένας που μπαίνει ως μοναχός στο Άγιο Όρος αναγκαστικά αποκτά την ελληνική υπηκοότητα; Να μιλήσουμε για το δικαίωμα κίνησης, εφόσον στο Άγιο Όρος δεν μπορούν να εισέλθουν οι ετερόδοξοι αλλά και οι σχισματικοί, να μιλήσουμε για την απαγόρευση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, αφού απαγορεύεται η εμπορία; Να μιλήσουμε ακόμα για την αρχή της ισότητας, εφόσον δεν επιτρέπεται η είσοδος στη μονές, όπως όλοι ξέρετε, λόγω του αβάτου των γυναικών, δηλαδή του μισού πληθυσμού της γης και της Ελλάδας; Δεν θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα στο άβατο, αλλά επειδή ξέρω ότι είναι ένα θέμα πάρα πολύ κρίσιμο κι επειδή είπαμε ότι η συμφωνία μας είναι η ειλικρίνεια, θα κάνω μία μικρή παρένθεση για να σας πω ότι δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι η παρέκβαση αυτή, ειδικά για το Άγιο Όρος, είναι κάτι που πρέπει αναγκαστικά να αλλάξει. Πιστεύω ότι πρέπει να δούμε το άβατο περισσότερο από την πλευρά της διατήρησης του δικαιώματος της διαφορετικότητας και αυτό δικαιολογείται από το έθιμο, την παράδοση και το ρόλο του Αγίου Όρους. Κλείνω αυτή την παρένθεση που την άνοιξα επίτηδες γιατί ξέρω ότι είναι ένα κρίσιμο θέμα. Επιτρέψτε μου να πω δε ότι δεν τα λέω αβασάνιστα αυτά τα πράγματα, προσπαθώ να τα δω όπως η ψυχή μου τα βλέπει κι έτσι να σας τα μεταδώσω και βέβαια είναι ανοιχτά προς συζήτηση.
Πρόκειται λοιπόν για μία σειρά από ιδιοτυπίες θεσμικές που όμως τελικά δεν φτάνουν να δημιουργήσουν απέναντι στο μόρφωμα του Άγιου Όρους, που θα μπορούσευπό άλλες συνθήκες να είναι εγγενώς πολύ πιο ανταγωνιστικό με το κράτος από ότι είναι για παράδειγμα η Ορθόδοξη Εκκλησία, αντανακλαστικά αντιπαλότητας ή ανάγκης διαχωρισμού ρόλων. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Κατά τη γνώμη μου, κατά τη γνώμη ενός μη ειδικού, τρεις είναι οι λόγοι: Ο πρώτος είναι θα λέγαμε -κι ελπίζω θρησκειολογικά να μην κάνω λάθος-εσχατολογικός, έχει σχέση με την ίδια τη λειτουργία του Αγίου Όρους ως προσέγγισης του Θείου. Τι θέλω να πω; Από τον μοναχικό τρόπο ζωής που περιγράφεται, από το γεγονός ότι μέσα στο Άγιο Όρος το πνευματικό στοιχείο, η πνευματική λειτουργία της ορθοδοξίας, είναι άρρηκτα δεμένο με το θρησκευτικό στοιχείο, από το γεγονός το ίδιο του μοναστικού βίου με όλες τις πιθανές αδυναμίες που ως άνθρωποι μπορεί να έχουν τα πρόσωπα που μονάζουν στο Άγιο Όρος, από το γεγονός ότι το Άγιο Όρος είναι συγχρόνως καταφύγιο ψυχικό και ανθρώπινο, προκύπτει ότι είναι ένα τεράστιο μουσείο και ένας καταπληκτικός θησαυρός γραμματείας. Αυτή λοιπόν η εγγενής πνευματική διάσταση που ίσως, λέω ίσως, φέρνει πιο κοντά σε αυτό που αισθανόμαστε ως πραγματική σχέση με το Θείο και που πάντως πιθανότατα δημιουργεί μικρότερες προκλήσεις παρέκκλισης -αν επιτρέπεται η έκφραση-προς κοσμικές συμπεριφορές, συνιστά τον εσχατολογικό λόγο.
Ένας θεσμικός λόγος: αφορά αυτό το πάρα πολύ ενδιαφέρον και ιδιότυπο αυτοδιοίκητο του Αγίου Όρους, μία σχεδόν άμεση δημοκρατία. Ειπώθηκε ότι πρόκειται για «μία μεγάλη μοναστική δημοκρατία με στοιχεία άμεσης δημοκρατίας», πάρα πολύ ιδιότυπα στοιχεία. Ιδιότυπα ιστορικά καταρχήν στοιχεία. Το Άγιο Όρος είχε αυτό το καθεστώς ανεξαρτησίας ήδη από το Βυζάντιο, το οποίο Βυζάντιο διοικητικά ήταν το πιο συγκεντρωτικό μοντέλο ίσως της ανθρώπινης ιστορίας, κι όμως ήδη είχε αυτά τα χαρακτηριστικά. Κι ακόμα και μετά, κατά την τουρκοκρατία, διατήρησε αυτά τα χαρακτηριστικά, ο Σουλτάνος του παραχώρησε αυτή την ανεξαρτησία. Όπως επίσης δεν είναι τυχαίο ότι μία από τις πρώτες συνταγματικές πράξεις ήδη από το θνησιγενές Σύνταγμα του 1925-1926, ήταν η συνταγματοποίηση αυτού του καθεστώτος. Άρα ιστορικά έχει πολύ βαθιές ρίζες αυτή η ιδιοτυπία. Αλλά είναι μία ιδιοτυπία που είναι λειτουργική, μέσα στη θεσμική ζωή, αλλά και στην καθημερινή ζωή των μοναχών.
Ειπώθηκαν ήδη κάποια πράγματα, είναι το μόνο νομίζω παράδειγμα Αυτοδιοίκησης που τα όργανά του αποφασίζουν σε όλα τα επίπεδα της "δημόσιας ζωής" στο νομοθετικό επίπεδο. Όπου νομοθετεί η έκτακτη εικοσαμελής σύναξη στο διοικητικό και στο εκτελεστικό επίπεδο, όπου έχουμε την Ιερά Κοινότητα και την Ιερά Επιστασία ως ουσιώδη, ας το πούμε έτσι, Κυβέρνηση, καθώς ασκεί καθήκοντα Δημάρχου, Ληξιάρχου, Αστυνόμου, Ειρηνοδίκη και Ταμία. Βέβαια υπάρχει και ο Διοικητής, ο οποίος Διοικητής όμως, κι είναι χαρακτηριστικό αυτό για την Αυτοδιοίκηση, πρώτον έχει έναν έλεγχο ο οποίος από θεσμική άποψη είναι αρκετά περιορισμένος και δεύτερον δεν μπορεί ποτέ να πάρει μόνος του, ή ακόμα και με τον Υπουργό Εξωτερικών αποφάσεις, που να δεσμεύουν τα όργανα του Αγίου Όρους. Βλέπετε λοιπόν σε τι βάθος πηγαίνει αυτή η Αυτοδιοίκηση.
Όπως επίσης και στο δικαστικό επίπεδο. Οι περισσότερες διαφορές μεταξύ των μοναχών επιλύονται εντός της Πολιτείας αυτής, είτε σε επίπεδο Ιεράς Κοινότητος, είτε σε επίπεδο Οικουμενικού Πατριάρχη ο οποίος είναι ο πνευματικός ταγός του Αγίου Όρους, που λειτουργεί ως ο επιλύων τις πνευματικές διαφορές αλλά και ως -δεν είναι η σωστή έκφραση, μιλάει ο Νομικός- ως Εφετείο σε σχέση με τις «πρωτόδικες» διαφορές. Μία σειρά λοιπόν από πάρα πολύ κρίσιμα ζητήματα εσωτερικής διοίκησης, ανεξάρτητης, χωρίς την παρέμβαση της κρατικής διοίκησης, του κράτους.
Ένας τρίτος λόγος είναι βεβαίως η διεθνής διάσταση, αυτή η ιδιότυπη ορθόδοξη οικουμενικότητα που παρουσιάζει εξαιτίας όλων αυτών των χαρακτηριστικών το Άγιο Όρος. Βέβαια τυχόν μετακίνηση ή αλλαγή των σχέσεων με το κράτος καταλαβαίνετε ότι θα είχε τεράστιες επιπτώσεις και στο διεθνές επίπεδο και σε γενικότερο επίπεδο και δε μιλώ μόνο για το νομικό επίπεδο λόγω των διεθνών συνθηκών που επίσης διέπουν τη ζωή αυτής της Πολιτείας.
Αυτοί είναι οι λόγοι λοιπόν που κατά τη γνώμη μου θέτουν σε αυτές τις βάσεις το ζήτημα των σχέσεων του Αγίου Όρους με το Ελληνικό Κράτος, με την Ελληνική Διοίκηση.
Θα έλεγα, για να κλείσω, ότι αυτά δεν ισχύουν για τις σχέσεις κράτους και εκκλησίας. Δεν θα σας πω πολλά επ΄ αυτού, γιατί είναι γνωστά και είναι θέμα άλλης συζήτησης, θα πω όμως ότι στις σχέσεις κράτους-εκκλησίας δεν έχουμε το απαραίτητο ξεκαθάρισμα σε κανένα από τα τρία αυτά επίπεδα.
Δεν έχουμε λόγω της εκκοσμίκευσης του ρόλου της εκκλησίας, εκκοσμίκευση που είναι απολύτως φυσιολογική αν σκεφτούμε ότι εδώ δεν έχουμε τη συνταγματοποίηση μιας παράδοσης, ενός ήθους, αλλά έχουμε τη συνταγματοποίηση ενός ιδεολογικού μηχανισμού του ίδιου του κράτους. Αυτό εξυπηρετεί η συνταγματική κατοχύρωση του σημαντικού ρόλου της εκκλησίας και πρέπει να το πούμε αυτό -γιατί δε λέγεται συχνά- ότι σε αυτό το ζήτημα το βασικό ρόλο, για να μη χρησιμοποιήσω τη λέξη ευθύνη, την έχει το κράτος και όχι η εκκλησία. Το κράτος θέλησε να παγιώσει αυτό το ρόλο για την εκκλησία. Αλλά σε κάθε περίπτωση εξ αυτού του λόγου και από την πρακτική που καμιά φορά ακολούθησε, δεν μπορούμε να πούμε ότι η σχέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με το Θείο έχει πάντα την ίδια ακριβώς διάσταση πνευματικότητος που έχει νομίζω στην περίπτωση του Αγίου Όρους. Δεν έχει επίσης η εκκλησία, και θα έλεγα δυστυχώς, καθόλου συγκρίσιμο βαθμό Αυτοδιοίκησης. Δεν έχει τη δυνατότητα να κάνει τα ίδια πράγματα μόνη της, όπως κάνει το Άγιο Όρος. Και νομίζω ότι αυτή είναι μια κατεύθυνση που και η ίδια η εκκλησία θα μπορούσενα σκεφτεί στη συζήτηση για τον επανακαθορισμό των ρόλων, για να αποκτήσει μεγαλύτερη δυνατότητα να χειρίζεται τα του οίκου της. Δεν έχει την ίδια διεθνή διάσταση, γιατί βεβαίως η Ελληνική Εκκλησία, η Ορθόδοξη, έχει μια τεράστια ακτινοβολία, αλλά την οικουμενική διάσταση σε αυτό το ζήτημα την δίνει το Ορθόδοξο Πατριαρχείο.
Άρα ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις, πιστεύω ότι θα πρέπει με πάρα πολύ μεγάλη νηφαλιότητα να συζητήσουμε τις σχέσεις κράτους και εκκλησίας στα τρία επίπεδά τους, που δε θα αναλύσω τώρα. Στο συνταγματικό, στο νομοθετικό και στο πολιτικό, να γίνει δηλαδή αυτός ο διάλογος ώστε να μπορέσει πράγματι η Ελληνική Εκκλησία να παίξει τον ρόλο της, που να είναι περισσότερο, όπως και του Αγίου Όρους, ένας ρόλος πνευματικού ταγού και όχι πολιτειακού άρχοντα.
Σας ευχαριστώ πολύ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Σας ευχαριστώ πολύ. Νομίζω ότι ετέθησαν μία σειρά ζητημάτων που αποτελούν μία πάρα πολύ καλή βάση για τη συζήτηση στην οποία όσοι από σας επιθυμούν μπορούν να συμμετάσχουν αυτή τη στιγμή. Ο κύριος Ψυχάρης έχει το λόγο.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Να κάνω δύο διευκρινίσεις. Πρώτον η κυριαρχία του Ελληνικού Κράτους στο Άγιον Όρος είναι απόλυτη. Δεν είναι αυτόνομη περιοχή.
Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ: Δεν είπα ότι είναι αυτόνομη.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Λοιπόν έχει Αστυνομία, ΙΚΑ, Τελωνείο, κοινωνική ασφάλεια, έχει τα πάντα. Και όποιος κάνει παρανομία συλλαμβάνεται. Τελεία και παύλα. Σε αυτό είναι απόλυτη η κυριαρχία του Ελληνικού Κράτους.
Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ: Θα σας πω τι εννοούσα.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Δεν ξέρω τι εννοείτε, λέω εγώ πως το έζησα. Η κυριαρχία είναι απόλυτη, βρίσκετε υπό την κυριαρχία του Ελληνικού Κράτους, τελεία και παύλα. Δεύτερον, ως προς το άβατο, πρέπει να πούμε το εξής: Υποθέτω ότι στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά μεγάλα κτήματα και περιφραγμένα. Δεν διανοείται ποτέ κανείς άνδρας ή γυναίκα να πάει να μπει μέσα σε ένα κτήμα ξένο, γιατί απαγορεύεται. Το Άγιο Όρος, η Χερσόνησος του Άθω, ανήκει ολόκληρη σε είκοσι μονές κατά ιδιοκτησία. Το Ελληνικό Δημόσιο δεν έχει ούτε ένα οικόπεδο εκεί να χτίσει ένα διοικητήριο. Λοιπόν οι είκοσι μονές που είναι ιδιοκτήτες της εκτάσεως, μπορούν να απαγορεύουν την είσοδο όπου θέλουν.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Σας παρακαλώ, δε βοηθάει τη συζήτηση το να φωνάζει ο καθένας.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Εγώ διευκρινίζω τι ισχύει, τι λένε οι Νόμοι και οι Προφήτες. Από κει και πέρα τώρα όποιος θέλει να κάνει επανάσταση, είναι δικαίωμά του. Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ(Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ έχετε το λόγο.
κ. Γιαννέας: Ήθελα να πω για να λυθεί το άβατο να μου επιτρέψουν κι εμένα να μπω σε ένα σπίτι στη Φιλοθέη και ευχαρίστως να επιτρέψουνε όλοι τότε να μπούνε στο Άγιο Όρος.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ έχετε το λόγο.
κ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: Θα ήθελα να ρωτήσω ποια είναι η οικονομική περιουσία του Αγίου Όρους, ποιος τη διαχειρίζεται και ποιος ο ρόλος του Ελληνικού Κράτους πάνω στην οικονομική περιουσία που έχει το Άγιο Όρος.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Τι εννοείτε περιουσία; Ότι ισχύει για όλα τα μοναστήρια.
κ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: Δεν έχει τιμαλφή, δεν έχει κειμήλια...
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Φαντάζεστε ότι σε κάθε εκκλησία υπάρχουν μέσα αντικείμενα αξίας και κειμήλια και τιμαλφή, θα πάμε να τα πάρουμε;
κ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: Λέω ποια είναι, έχουν κοστολογηθεί;
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Τι να κοστολογηθεί δηλαδή;
κ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: Ποια είναι η αξία τους.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Μα κοιτάξτε να δείτε κάτι, όλα αυτά που μπορεί να δείτε στο Άγιο Όρος δεν είναι έργα τέχνης, είναι ιερά κειμήλια. Δεν είναι πίνακες ζωγραφικής για εμπόριο.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ η κυρία Αγγελίδου, εκπρόσωπος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αθηνών έχει το λόγο.
κα. ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ: Δε θα διεκδικήσω να ανατρέψω το από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα άβατο ή κάποιους ρόλους ανδρικούς ή γυναικείους, αυτό όμως που θέλω να τονίσω και μάλιστα δεν το γνώριζα και ευχαριστώ τους δύο τελευταίους ομιλητές, είναι το παράδειγμα του Αγίου Όρους όσον αφορά την Αυτοδιοίκησή του. Νομίζω ότι το Άγιο Όρος θα μπορέσει να αποτελέσει τουλάχιστον για την ελληνική κοινωνία ένα παράδειγμα προς μίμηση κι εδώ απευθύνομαι και στους Έλληνες Βουλευτές του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Να νομοθετήσουν, με αφορμή την αναθεώρηση του Συντάγματος, για την Ελληνική Αυτοδιοίκηση, να της δώσουν όντως το ρόλο της Αυτοδιοίκησης παίρνοντας παράδειγμα προς μίμηση αυτό του Αγίου Όρους. Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ ο κύριος Γιαννέλος έχει το λόγο.
κ. ΓΙΑΝΝΕΛΟΣ: Κατ΄ αρχάς άκουσα πάρα πολλά για το Άγιο Όρος, αλλά δεν άκουσα τίποτα για τον σύγχρονο κόσμο. Και θα μείνω σε αυτό το θέμα του άβατου, γιατί ακούστηκαν πράγματα πραγματικά εξοργιστικά. Δεν μπορώ να καταλάβω πως μπορεί να είναι πρότυπο το Άγιο Όρος όχι μόνο στην Ελλάδα και στην Ευρώπη αλλά στον κόσμο ολόκληρο και να στείλουμε τις γυναίκες που; Να τις στείλουμε στη Σελήνη ή να τις στείλουμε στον Άρη; Εκτός κι αν εννοείτε ότι το άβατο δεν είναι κάτι σωστό και δεν πρέπει να το ακολουθήσουμε, αλλά είναι καλό για το Άγιο Όρος. Κι άκουσα μάλιστα ακόμη κάτι πιο εξοργιστικό, ότι μπορεί να δικαιωθεί το άβατο, μπορεί να δικαιολογηθεί με όρους διαφορετικότητας. Δηλαδή μέχρι τώρα ακούγαμε ότι είναι παράδοση κι είναι πολλά χρόνια παράδοση και γι αυτό μένει. Τώρα θα το δικαιολογήσουμε και ως διαφορετικότητα. Δηλαδή ένας ρατσιστής μπορεί να δικαιολογηθεί επειδή είναι διαφορετικός από τους άλλους. Το ναζιστικό κόμμα μπορεί να δικαιωθεί επειδή ήταν ένα διαφορετικό κόμμα και είχε δικαίωμα λόγω σεβασμού διαφορετικότητας να καίει εβραίους. Δηλαδή έχουμε ξεφύγει τελείως.
Θέλω να πω ένα μόνο πράγμα: Καταλαβαίνουμε όλοι σε αυτή την αίθουσα ότι ο αποκλεισμός του μισού πληθυσμού της Ελλάδας και του πλανήτη εν γένει από έναν ορισμένο γεωγραφικό χώρο, είναι απαράδεκτος. Δεν τίθεται θέμα ιδιοκτησίας, εκεί μπορώ να πάω εγώ χωρίς να είμαι ιδιοκτήτης, εσείς δεν μπορείτε να πάτε ως γυναίκα. Δεν είναι θέμα ιδιοκτησίας.
Άρα το μόνο επιχείρημα που έχει μείνει είναι το επιχείρημα της παράδοσης. Και θα ήθελα να θυμίσω το εξής: Υπάρχουν παραδόσεις στην Αφρική, σύμφωνα με τις οποίες τα μικρά κοριτσάκια μόλις γεννιούνται τους κόβουν τα εξωτερικά γεννητικά όργανα και τα ράβουν μαζί. Και αυτό είναι παράδοση πολλών χιλιάδων χρόνων, αλλά όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν διαμαρτυρηθεί γι αυτό και το θεωρούν απαράδεκτο. Υπάρχει παράδοση στη Νιγηρία να λιθοβολούνται γυναίκες ακόμα κι όταν έχουν βιαστεί, αλλά αυτή η παράδοση είναι απαράδεκτη. Η παράδοση δεν μπορεί να είναι πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματα ποτέ και σε καμία περίπτωση. Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Η κυρία Κουρούνη παρακαλώ έχει το λόγο.
Α. ΚΟΥΡΟΥΝΗ: Μιλήσατε για μία παραδειγματική θρησκευτική δημοκρατία. Τι σόι δημοκρατία είναι αυτή από τη στιγμή που το 52% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στο Άγιο Όρος και αν μιλάμε μόνο για τον ευρωπαϊκό πληθυσμό πληρώνουμε και εμείς οι γυναίκες φόρους για τη συντήρηση του Αγίου Όρους. Μιλήσατε για το μεγαλύτερο μουσείο του κόσμου. Εμείς δεν μπορούμε να πάμε να το δούμε. Μιλήσατε για κάτι το εκπληκτικό στο οποίο το άβατο είναι βασισμένο μόνο στην παράδοση. Μα η παράδοση δεν είναι νόμος. Δεν μπορείτε με βάση μόνο την παράδοση και μάλιστα σε ένα συμπόσιο για τον σύγχρονο κόσμο να πείτε ότι το 52% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν μπορεί να πάει γιατί είναι γυναίκες. Δεν εξηγείτε τίποτα, κρύβεστε πίσω από την παράδοση και δε δίνετε καμία λογική εξήγηση σε αυτό το απαράδεκτο πράγμα.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ ο κύριος Μηλιαράκης Πέτρος έχει το λόγο.
Π. ΜΗΛΙΑΡΑΚΗΣ: Είμαι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγματολόγων, όπως και ο φίλος ο Κώστας ο Μποτόπουλος και συμφοιτητής του προηγουμένου ομιλητή, είχαμε Καθηγητή τον κύριο Χριστοφιλόπουλο. Θέλω να θέσω ένα θέμα, πως συμβιβάζεται το χριστολογικό δόγμα όπου ο Ιησούς Χριστός στον οποίον πιστεύω και τον οποίον ομολογώ, ανέδειξε την ισότητα της γυναίκας, εμπιστεύθηκε την ανάστασή του σε γυναίκες, και η παράδοση του Αγίου Όρους θέτει εκ ποδών τη γυναίκα; Πως συμβιβάζεται δηλαδή το δόγμα το χριστολογικό, με το νομικό δόγμα ή με το δόγμα της δημοκρατίας;
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ έχει το λόγο ο κύριος Κόκκας Γιώργος από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Βήμα και Δημοκρατία Πολιτών».
Γ. ΚΟΚΚΑΣ: Επειδή ακριβώς έχουμε ασχοληθεί με το ζήτημα του Όρους θεσμικά και αυτοδιοικητικά θα ήθελα να ρωτήσω κατά πόσον θα μπορούσεαυτό το μοντέλο το αυτοδιοικητικό να λειτουργήσει ως πρότυπο σε εστίες έντασης, όπως τα Βαλκάνια, όπου συνυπάρχουν πληθυσμοί με διαφορετικές καταβολές και ιδιαίτερα αναφέρομαι στο Κόσοβο, στα Σκόπια. Και κατά πόσον θα μπορούσενα δώσει το πρότυπο Αυτοδιοίκησης αυτό μοντέλα και για την Ευρώπη των Περιφερειών ενόψει της Ευρωπαϊκής Συντακτικής Συνθήκης που δεν πέρασε μετά από τα γνωστά δημοψηφίσματα. Μήπως δίνει άλλες δυνατότητες σε αυτό το πρότυπο στον σύγχρονο κόσμο, για να συζητήσουμε και για το θέμα όπως ετέθη, και ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που πραγματικά δίνουν λύσεις.
Επίσης θα ήθελα να ρωτήσω το Γέροντα σε σχέση με το αυτοδιαχειριστικό πρότυπο λειτουργίας των μονών κατά πόσον αυτό λειτουργεί με βάση την αρχή από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του ή με κάποια άλλα πρότυπα και δυνατότητες που θα μπορούσαν να δώσουν λύσεις σε συλλογικότητες, ας πούμε άνεργων νέων που θα μπορούσαν στην κοσμική κοινωνία να λειτουργήσουν με βάση το αυτοδιαχειριστικό πρότυπο των μονών.
Κι ένα τελευταίο, επειδή τέθηκε θέμα άμεσης δημοκρατίας, γιατί δημιουργείται όλη αυτή η τριβή με τους εσφιγμενίτες μοναχούς και γιατί αυτή τη στιγμή οι αποφάσεις του Αγίου Όρους θέλουν να διώξουν όλον αυτόν τον κόσμο από το Άγιο Όρος με το ζόρι; Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ ο κύριος Δημητρόπουλος Βασίλης έχει το λόγο.
Β. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ: Για ποιον διαπολιτισμικό διάλογο μιλάμε, όταν στο Άγιο Όρος δεν επιτρέπονται εκπρόσωποι άλλων θρησκειών, να πάνε Ινδουιστές, Βουδιστές, ή Ινδιάνοι παγανιστές, όταν ο σύγχρονος κόσμος απαιτεί διαπολιτισμική συνύπαρξη; Πρέπει το Ισλάμ να συνυπάρξει με τον Χριστιανισμό, να συνυπάρξει με τον Βουδισμό και με άλλους αρχαίους πολιτισμούς.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Δύο ερωτήσεις ακόμα, μετά κάνουμε μία διακοπή, να απαντήσουν οι ομιλητές σε ένα πρώτο κύκλο για να συνεχίσουμε, γιατί μαζεύτηκαν ήδη πολλά θέματα.
Ε. ΠΑΜΠΟΥΚΗ: Θέλω να κάνω δύο ερωτήσεις, αλλά πριν από αυτό θέλω να μιμηθώ τον κύριο Μποτόπουλο και να πω ότι παρά την επιθυμία μου και παρά και την εσωτερική μου ανάγκη που είναι ισχυρότερη από την επιθυμία, δεν έχω πάει στο Άγιο Όρος. Για τους γνωστούς λόγους. Και θέλω να ρωτήσω το εξής: Πως καθιερώθηκε το άβατο και πως αντιμετωπίζουν τώρα τη δεύτερη χιλιετηρίδα οι Αρχές του Αγίου Όρους το θέμα «γυναίκες»; Το ρωτάω αυτό, διότι υπάρχουν και ο Γέροντας Νικόδημος θα το ξέρει καλύτερα από τον καθένα μας, περίπου πάνω από δέκα απαγορεύσεις από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης στην είσοδο ατόμων. Δύο από αυτές τις απαγορεύσεις αναφέρονται σε γυναίκες. Η τελευταία ήτανε γύρω στο 1860-1880 και απαγόρευε την είσοδο σε νεαρά αγόρια. Ακούω τώρα ότι πήρε επάνω του το Άγιο Όρος γιατί πηγαίνουν νεαροί μοναχοί. Από ποια ηλικία, τι εννοούμε νεαρά αγόρια; Μειράκια αναφέρονται, τι εννοούμε, ποιες ηλικίες; Δεδομένου δε ότι αυτή η παράδοση εναντίον των γυναικών έχει καταπατηθεί γύρω στο 1830 όταν επετράπη η είσοδος στο Άγιον Όρος της Λαίδης Κάνιγγ του γνωστού μας Κάνιγγος, που ήτανε Πρεσβευτής της Αγγλίας στην Πόλη. Πήρε ειδική άδεια και της επέτρεψαν να πάει.
Αυτά ήθελα να πω και περιμένω μία απάντηση, ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Κύριε Κονιδάρη έχετε το λόγο.
Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ: Θα μου επιτρέψετε ίσως να προσπαθήσω να βάλω τα πράγματα σε κάποια τάξη, διότι βέβαια δεν είναι δυνατόν όλα τα ζητήματα με αυτό το μεγάλο ακροατήριο να συζητηθούν ψύχραιμα. Γιατί νομίζω ότι προϋπόθεση πρώτα-πρώτα είναι να συζητάμε ψύχραιμα. Εδώ δεν έχουμε να αντιδικήσουμε, το Άγιον Όρος είναι στην Ελλάδα, είναι μέρος της Ελληνικής Επικράτειας όπως πολύ σωστά είπε ο πρώην Διοικητής και είναι κάτι που μας ενδιαφέρει και μας αφορά. Για το άβατο λοιπόν, αν μου επιτρέψετε, επειδή υποτίθεται ότι κατά τεκμήριο είμαι ειδικός, να εξηγήσω με δυο λόγια τι είναι το άβατο.
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: (Μιλάει μακριά από το μικρόφωνο)
Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ: Αυτό είναι η άποψή σας, σας πειράζει να απαντήσω εγώ; Με την ευλογία του Γέροντα θα απαντώ πάντως, αν θέλετε. Έχω την ευλογία σας άγιε Γέροντα;
ΓΕΡΟΝΤΑΣ Ν. ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ: Και την εντολή μου.
Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ: Λοιπόν το άβατο πρώτα-πρώτα δεν είναι μόνο για τις γυναίκες. Το άβατο ισχύει για περισσότερες κατηγορίες προσώπων. Είναι για τους άνηβους, τους αγένιους, τους ευνούχους, τις γυναίκες και ακόμη επεκτείνεται στα θηλυκά ζώα. Έχει κάποια εξήγηση όλο αυτό. Οι κανόνες οι μοναστικοί δεν είναι σημερινή ιστορία, ο μοναχισμός οργανωμένος έχει εμφανιστεί από τον 4ο αιώνα. Ποιος είναι τώρα ο λόγος; Ο λόγος είναι ότι το άβατο δεν υπήρχε μόνο στο Άγιον Όρος, υπάρχει σε κάθε Ορθόδοξο Μοναστήρι.
Τώρα μιλάμε για τα μοναστήρια και λέμε ότι είναι βασικός κανόνας. Στα γυναικεία μοναστήρια, σε όλα τα γυναικεία μοναστήρια κατ΄ αρχήν, δεν επιτρέπεται η είσοδος ανδρών και στα ανδρικά δεν επιτρέπεται η είσοδος γυναικών. Αυτό ίσχυε παλιά, στην πρώτη εμφάνιση του μοναχισμού σε όλα τα μοναστήρια. Επειδή όμως τα μοναστήρια βρέθηκαν τελικά μέσα στον κόσμο, γιατί όπως ξέρετε τώρα πολλά μοναστήρια είναι και μέσα στα αστικά συγκροτήματα, δεν είναι στην έρημο, αυτό σιγά-σιγά κατελύθη και απλώς έχει μείνει ως κατάλοιπο ότι πρέπει να είναι κανείς ευπρεπώς ενδεδυ μένος. Γι αυτό βλέπετε σε μερικά μοναστήρια γίνεται αυτό το παράδοξο, δίνουνε μία φούστα να βάλουν από πάνω οι γυναίκες οι οποίες φορούν παντελόνι.
Λοιπόν στο Άγιον Όρος σώζεται αυτούσιο το σύστημα του αβάτου και δεν επιτρέπεται η παρουσία όλων αυτών των προσώπων. Όταν λέτε μειράκια, κυρία Παμπούκη, δεν είστε καλά πληροφορημένη. Η απαγόρευση αφορά στα παιδιά τα οποία είναι κάτω των δέκα ετών. Μερικές φορές σήμερα υπάρχουν καταστρατηγήσεις, όταν παίρνει ο πατέρας το μικρό του αγόρι μαζί και το πάει για προσκύνημα στο Όρος, αλλά αυτό γίνεται ανεκτό ακριβώς γιατί είναι ο γονιός μαζί.
Υπάρχουν βεβαίως και εξαιρέσεις, αλλά και παραβιάσεις του άβατου, άλλες που έγιναν με την ανοχή της μοναστικής κοινότητας και άλλες χωρίς καμία άδεια. Στις πρώτες ανήκει η επίσκεψη στο Άγιον Όρος, τον χειμώνα του 1347, του Τσάρου των Σέρβων Στεφάνου Δουσάν με τη σύζυγό του. Αντιθέτως στον εορτασμό της χιλιετηρίδας του Αγίου Όρους, η Φρειδερίκη που συνόδευε τον τότε Βασιλέα Παύλο παρέμεινε στο πολεμικό πλοίο που μετέφερε τους τότε Βασιλείς. Στις δεύτερες, στις παραβιάσεις δηλ. του Άβατου χωρίς άδεια της Κοινότητας καταλέγονται η είσοδος μεικτών στρατιωτικών τμημάτων του ΕΛΑΣ το 1948, όπως επίσης η αποβίβαση γυναικών στα πλαίσια επισκέψεως στο Όρος συνέδρων του 9ου Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου που οδήγησε στην ποινικοποίηση της σχετικής περί αβάτου διατάξεως (Ν.Δ. 2623/1953)
Τώρα γιατί οι μοναχοί του Αγίου Όρους δε θέλουν τις γυναίκες. Πρώτα-πρώτα το επιβάλλει η ιδιαιτερότητα αυτή του ότι είναι αφιερωμένοι στο Θεό. Ποιος είναι ο σκοπός του μοναχισμού; Είναι η επαφή με το Θείο, έτσι; Δε θέλουν τους περισπασμούς, δε θέλουν να υπάρχει καμία άλλη γυναίκα γιατί η μόνη γυναίκα που είναι στο Άγιον Όρος είναι η Παναγία, γι' αυτό και η ονομασία το Περιβόλι της Παναγίας. Και το δεύτερο θέμα το οποίον ήδη ετέθη, είναι ότι το Άγιον Όρος είναι μία ιδιοκτησία. Αν δε θέλετε να καταλάβετε το επιχείρημα της θρησκευτικής ελευθερίας, ότι σεβόμαστε ότι αν ένας Βουδιστής δε θέλει να μπούμε στο χώρο του δε θα μπούμε, το ίδιο σεβόμαστε και τους Ορθοδόξους. Δεν μπορεί οι Ορθόδοξοι κυρίες μου να είναι σε κατώτερη μοίρα από τις άλλες θρησκείες. Δηλαδή εάν ένας Μουσουλμάνος δεν σας θέλει στο Τέμενός του θα μπείτε με το ζόρι;
Η ιδιοκτησία είναι των μονών του Αγίου Όρους, στις οποίες ανήκει όλη η Χερσόνησος, υπάρχει το επιχείρημα το οποίο γίνεται αντιληπτό ακόμη και από τους ξένους και τους αλλόδοξους, ότι σε αυτή την ιδιοκτησία δέχεται κανείς αυτούς που επιθυμεί. Και επομένως εφόσον δεν επιθυμεί να δεχθεί γυναίκες, δεν μπορούμε να του το επιβάλουμε. Ελπίζω να έγινε κάπως σαφέστερο το νόημα.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Είναι σαφές.
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Πολύ απλά δεν είναι τουριστικό μέρος.
Ι. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ: Μα προφανώς δεν είναι.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Μποτόπουλος έχει το λόγο.
Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ: Να μιλήσω ως ένοχος, διότι εγώ έθεσα το θέμα, το έθεσα επίτηδες όμως γιατί νομίζω ότι πρέπει να το συζητάμε. Παρόλα αυτά πρέπει να σας πω ότι μοιραία πήρε τέτοια τροπή η συζήτηση. Εγώ δεν αισθάνομαι ότι είναι το πιο σημαντικό από όσα ειπώθηκαν σήμερα, τουλάχιστον από όσα προσπαθήσαμε να σας δώσουμε εμείς ή για να μιλήσω για τον εαυτό μου, εγώ.
Πάνω σε αυτά που είπε ο κύριος Γιαννέλος στα περισσότερα συμφωνώ, όμως επιτρέψτε μου να διατυπώσω μία διαφωνία. Ελπίζω ότι όσοι με γνωρίζουν και από άλλες δραστηριότητες ξέρουν ότι η μάχη για την ισότητα είναι κάτι που είναι πολύ κοντά στην ψυχή μου. Θέλω να το δούμε, το βάζω ως ερωτηματικό, από μία άλλη οπτική γωνία. Η ισότητα και νομικά δεν συνεπάγεται ότι είναι όλοι το ίδιο παντού. Αυτό δεν είναι ισότητα. Η ισότητα είναι ίδια δικαιώματα υπό ίδιες συνθήκες. Σας είπα ότι κι εγώ βασανίζομαι και είμαι ανοιχτός σε αυτό το ζήτημα και θα σας πω και πού κάμφθηκα από αυτά που ακούστηκαν ως προς την αρχική μου θέση. Το ζήτημα λοιπόν νομίζω ότι δεν πρέπει να το βλέπουμε με όρους κοσμικής ζωής. Στην κοσμική ζωή και βεβαίως στην πολιτική ζωή δεν τίθεται ζήτημα να μην έχεις εσύ ένα δικαίωμα που το έχει ο διπλανός σου. Εδώ όμως, είναι ζήτημα τρόπου ζωής, εδώ μπαίνει η παράδοση, γι αυτό μίλησα για διαφορετικότητα, για το σεβασμό ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής.
Βέβαια και οφείλω να το ομολογήσω, το επιχείρημα που με έκαμψε είναι ότι όλες οι μονές είχαν ένα παραδοσιακό τρόπο ζωής που σιγά-σιγά με την πάροδο των εξελίξεων και των αιώνων χάθηκε. Εδώ έρχεται η σκέψη ότι είναι ίσως η μόνη περίπτωση που βρισκόμαστε σε ένα περίκλειστο σύστημα, σε ένα σύστημα που ζούνε κάθε μέρα κλειστοί αυτοί οι άνθρωποι και έχουν το δικαίωμα να καθορίσουν κάποια θέματα που τους αφορούν. Δε θα μπω καθόλου στο ιδιοκτησιακό, γιατί το ιδιοκτησιακό νομίζω ότι έρχεται δεύτερο ως επιχείρημα, θέλω να σταθώ σε αυτό το θέμα όσον αφορά το άβατο.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Νομίζω ότι στο θέμα του άβατου έγιναν σαφείς οι θέσεις των μεν και των δε. Θα έλεγα να περάσουμε το θέμα του άβατου και να συζητήσουμε άλλα θέματα. Παρακαλώ ο κύριος Γιαννούλης έχει το λόγο.
κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ: Θέλω να δηλώσω την ιδιότητά μου, είμαι Γιατρός, για να δείξω ότι δεν έχω καμία γνώση των νομικών συνταγματολογικών και δογματικών λεπτομερειών που αναφέρονται. Δεν ξέρω ποιος είναι αρμόδιος να μου απαντήσει, αλλά επειδή είχα την τύχη τη δεκαετία του ΄60 να επισκεφθώ το Άγιον Όρος σαν φοιτητής και με αξίωσε ο Θεός μετά από σαράντα χρόνια να επισκεφθώ το Άγιον Όρος δυο - τρεις φορές, διαπίστωσα πολύ μεγάλες αλλαγές. Δηλαδή ηλεκτροφωτισμός, κινητή τηλεφωνία, σταθερή τηλεφωνία, λιθόστρωτα, λεωφορεία που εξυπηρετούν συγκοινωνία μέσα μεταξύ των μονών. Αυτά όλα δεν είναι παράγοντες οι οποίοι διασπούν, κάνουν έναν αντιπερισπασμό στη μοναστική ζωή των ανθρώπων που θέλουν να είναι απομονωμένοι, να αυτοσυγκεντρωμένοι ενώ προσεύχονται; Δηλαδή με συγχωρείτε που θα το πω, αλλά νομίζω ότι γίνεται μια τουριστική ατραξιόν. Για αυτά όλα υπάρχει κάποια πρόβλεψη ή υπάρχει κάποιο πρόγραμμα; Δηλαδή τα κάνουμε αυτά γιατί από κάπου παίρνουμε λεφτά; Ούτε και με ενδιαφέρει να σας πω την αλήθεια, αλλά όλα αυτά χαλάνε την παράδοση. Να είστε καλά, ευχαριστώ πολύ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Προβατάκης έχει το λόγο.
κ. ΠΡΟΒΑΤΑΚΗΣ: Θα ήθελα παρακαλώ να επανέλθω στο θέμα του άβατου και να πω ότι αυτό θεσπίστηκε το 1051 από το Βασίλειο το Βουλγαροκτόνο. Και δεν είναι θέμα παράδοσης μόνον, ούτε ιδιοκτησίας καθόλου, είναι πνευματικό εκατό τοις εκατό. Δηλαδή ο μοναχός θέλει απερίσπαστα να προσευχηθεί στο Θεό του και κάθεται νύχτα και μέρα και δε θέλει ενοχλήσεις. Και αυτός είναι ο λόγος που απεδέχθη το αίτημα ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στην Κωνσταντινούπολη κι έβγαλε αυτοκρατορική βούλα.
Το δεύτερο. Από ότι κατάλαβα από τις ομιλίες και νομίζω πως έγινε κατανοητό, το Άγιον Όρος είναι ο τόπος όπου χαλκεύεται η πίστη και σφυρηλατείται η προσωπικότητα του ατόμου. Και ερωτώ εάν ένας Χριστιανός Ορθόδοξος πάει στο Άγιον Όρος και δεν βλάπτει το περιβάλλον ούτε τους συναδέλφους μοναχούς και περιμένει εκεί νύχτα και μέρα, δέκα, είκοσι, τριάντα, πενήντα, ογδόντα χρόνια και λατρεύει το Θεό του και κάπου παρεξέκλινε προφανώς, δεν θα πρέπει οι άλλοι μοναχοί να τον βοηθήσουν να επανέλθει στο σωστό δρόμο και όχι να εκδιώκεται εκ του τόπου, όπου είναι ο τόπος πραγματικά μετανοίας και ο τόπος προσευχής;
Σας ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Τσιρίκος Κωνσταντίνος έχει το λόγο.
Κ. ΤΣΙΡΙΚΟΣ: Θα ήθελα να υποβάλλω την εξής μία ερώτηση, αφού προηγουμένως συγχαρώ τους ομιλητές για το ευρυμαθές της παρουσιάσεως σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Απευθύνομαι στο Σεβάσμιο Γέροντα και θα ήθελα να τον παρακαλέσω να μου πει υπό ποίαν ιδιότητα εκφράζει τις απόψεις του; Ατομικές είναι, της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας, της Ιεράς Κοινότητος ή της Ιεράς Επιστασίας; Τίποτα άλλο.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: Ο κύριος Ηλιόπουλος έχει το λόγο.
Α. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ: Λέγομαι Αθανάσιος Ηλιόπουλος με master θαλάσσιας βιολογίας και Διδάκτωρ κυτταρικής βιολογίας. Θα ήθελα να θέσω μία ερώτηση στο Γέροντα και να εστιάσω αλλού την προσοχή. Η ανθρωπότητα σήμερα ταλανίζεται από το φλέγον ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στο δυτικό κόσμο και τον κόσμο του Ισλάμ. Νομίζετε ότι σήμερα το Άγιο Όρος μπορεί να δώσει σε αυτή την κατεύθυνση τις καταλαλιές του διαλόγου ανάμεσα στα δύο μέρη; Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Γιαννάκοβας Βασίλειος έχει το λόγο.
Β. ΓΙΑΝΝΑΚΟΒΑΣ: Ήθελα να κάνω μία επισήμανση σε όλα αυτά που ακούστηκαν σήμερα. Κατ΄ αρχάς θα πρέπει να αναφέρω ότι είχα την τύχη σε σχέση με τον κύριο Μποτόπουλο να επισκεφθώ πάνω από δέκα φορές το Άγιο Όρος και να έχω και την ευλογία του Γέροντα Παΐσιου, ο οποίος ήταν ένας Άγιος Άνθρωπος και αυτό θα φανεί στο μέλλον.
Θέλω επίσης να επισημάνω το εξής, ότι στο Άγιο Όρος υπάρχουν δύο διαχωρισμοί. Είναι τα κοινόβια που υπάρχουν μέσα στα μοναστήρια και φυσικά οι Άγιοι Γέροντες που ζουν στα κελιά, στις κοίτες και στα απόμερα μέρη τα οποία ίσως πολλοί από μας να μην έχουμε επισκεφθεί όπως ίσως και οι ίδιοι οι Γέροντες που είναι μέσα στο Άγιον Όρος. Υπάρχει στο Άγιο Όρος μια μεγάλη πνευματικότητα, η οποία δεν έχει αναφερθεί. Αναφερθήκαμε κυρίως σε θέματα τεχνολογίας, εξέλιξης, εκσυγχρονισμού που είπε ο Γέροντας της Μεγίστης Λαύρας και καλά είναι αυτά. Όπως πολύ καλή δουλειά έκανε ο κύριος Ψυχάρης ως Διοικητής του Αγίου Όρους και ακόμα και σήμερα οι Γέροντες αναπολούν τη διοίκηση του Αγίου Όρους εν ονόματί του. Και τούτο γιατί καταγράφτηκαν πάρα πολλά έργα που δεν είχαν καταγραφεί. Έγινε μία εν γένει μεγάλη συλλογή αποσπασμάτων τα οποία ουδέποτε το φανταζόταν οι ίδιοι στα μοναστήρια ότι θα μπορούσεαυτό να συμβεί, και φθάσανε μέχρι τα πέρατα της οικουμένης.
Το Άγιον Όρος, κι εδώ θα επιμείνω σε κάποιο θέμα, δίνει ένα άλλο πνευματικό επίπεδο πέραν των επιστημονικών που ακούστηκαν. Είναι μέσα στις ψυχές και στις καρδιές των ανθρώπων. Είναι η πίστη των ανθρώπων και φυσικά είναι ο φάρος όχι του ελληνισμού αλλά της οικουμένης. Το Άγιο Όρος ουδέποτε είπε ότι είναι μέρος του ελληνισμού και αυτό λέει και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εμείς δεν τοιχίζουμε την Ορθοδοξία μέσα σε ελληνικά τείχη. Η Ορθοδοξία είναι έννοια πανανθρώπινη και οικουμενική. Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Παρακαλώ ο κύριος Πατσούλης έχει το λόγο.
κ. ΠΑΤΣΟΥΛΗΣ: Έχω γυρίσει σχεδόν όλη την Ελλάδα και υπάρχουνε πάρα πολλά γυναικεία μοναστήρια τα οποία δεν επιτρέπουν σε εμάς τους άντρες να τα επισκεπτόμαστε.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Δρακόπουλος έχει το λόγο.
κ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Ήθελα να ρωτήσω το εξής: Επειδή μέσα στο Άγιο Όρος υπάρχει μεγάλος πλούτος στις βιβλιοθήκες, έχει γίνει καμιά προσπάθεια να καταγραφεί να σκαναριστεί και να αποταμιευθεί, έτσι ώστε να μπορεί να είναι προσβάσιμος όχι πλέον μόνο στους επισκέπτες αλλά και μέσα από τα ηλεκτρονικά μέσα τα οποία διαθέτουμε σήμερα; Διότι παλαιότερα είχα ακούσει σε μία εκπομπή ότι παραδείγματος χάρη τα συγγράμματα του Φωτίου είχανε ή καεί ή χαθεί, δεν ξέρω αν αληθεύει ή όχι. Δηλαδή, γίνεται σήμερα καμιά προσπάθεια καταγραφής, ώστε να αποταμιευθούν και να είναι προσβάσιμα έτσι ώστε όποιος ενδιαφέρεται να έχει άποψη ως προς το γνωστικό περιεχόμενο των στοιχείων που υπάρχουν και τα οποία δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεθούν και να τα μελετηθούν, να μπορεί να το κάνει; Ή ακολουθείται μία τακτική όπως στο Βατικανό που δεν μπορείς να πεις μέσα στις βιβλιοθήκες για να μελετήσεις και να ασχοληθείς; Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Και ο κύριος Γρηγόρης Παππάς έχει το λόγο.
Γ. ΠΑΠΠΑΣ: Κατ΄ αρχήν ευχαριστώ πάρα πολύ για τις γνώσεις που έλαβα από όλους τους ομιλητές, από το Γέροντα και από τους υπολοίπους. Εκείνο το οποίο θέλω να επισημάνω προκειμένου να σταματήσει το 90% των ερωτημάτων τα οποία ετέθησαν, είναι ότι προσπαθούμε να τεμαχίσουμε τον ορθολογισμό με τον ιδεαλισμό. Δηλαδή το Άγιον Όρος είναι ιδεαλισμός, είναι μεταφυσική. Εμείς λοιπόν ερχόμαστε εδώ κι αρχίζουμε και λέμε επικαλούμενοι τον ορθολογισμό και τα ανθρώπινα. Ο ιδεαλισμός, όμως, δεν συντρέχει με αυτά. Νομίζω ότι αν εκεί εστιάσουμε το θέμα, που εκεί πρέπει, θα λυθούν όλες οι απορίες μεταξύ των οποίων το άβατο και τα υπόλοιπα. Σας ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Θα έχουν οι ομιλητές με πρώτο το Γέροντα το λόγο για ένα τελευταίο σχόλιο και απαντήσεις όπου το κρίνουν απαραίτητο μετά από τον κύριο Παπαδόπουλο.
κ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Δε θα αναφερθώ βέβαια στο άβατο, δεν είμαι αρμόδιος, θα αναφερθώ στο θέμα των βιβλίων, διότι έκανα εικοσιτρία χρόνια να απογράψω τα παλαιά βιβλία του Αγίου Όρους. Και τα παιδιά μου που είναι μεγαλύτερα από σας δεν πήγανε ποτέ, γιατί τους είπα ότι δεν θα σας πάρω εάν εσείς δεν εμπνευστείτε μόνοι σας να πάτε.
Λοιπόν τα βιβλία τηρούνται, συντηρούνται, αλλά δεν έτυχαν ποτέ της αρμόδιας υποστήριξης από την Πολιτεία. Δηλαδή υπάρχουν βιβλιοθήκες όπως της Μεγίστης Λαύρας που είναι θησαυροί. Πρώτα-πρώτα υπάρχουν τετρακόσιες εκδόσεις που το μοναδικό αντίτυπο στον κόσμο υπάρχει εκεί. Έγιναν κάποιες προσπάθειες από την πολιτεία αλλά δεν τους βοήθησαν όπως έπρεπε. Δηλαδή ρώτησα κάποτε τη Μονή Ιβήρων γιατί δεν ανοίγετε τη βιβλιοθήκη να ξεμυρίσει λίγο; Λέει "μας είπανε άμα την ανοίξουμε θα ξεμυρίσει η ναφθαλίνη". Ποιος σας το είπε; "Ένας ειδικός".
Δε φταίνε οι μοναχοί γι αυτό. Ούτε είναι δυνατόν ένας μοναχός να κάνει όλο αυτόν τον όγκο. Διότι απαιτούνται ειδικές γνώσεις, απαιτείται χώρος που δεν τον έχουν καθώς είναι πάντα στριμωγμένοι. Προς τιμήν του ο Πατήρ Νικόδημος έχει συνάξει από την έρημο χιλιάδες χιλιάδων βιβλία τα οποία θα πήγαιναν χαμένα, διότι έρχεται κάποιος μοναχός διάδοχος του προηγουμένου, δεν είναι πολυγράμματος να ξέρει τι είναι και μπορεί να τα κακομεταχειριστεί, να τα κλείσει σε μπαούλα μέσα που είναι χωρίς εξαερισμό χωρίς τίποτα και να καταστραφούν. Έχουν ήδη καταστραφεί πολλά βιβλία. Ας πούμε τον 18ο αιώνα ο Λε Γκραντ βρήκε εξήντα εκδόσεις στη Μονή Παντελεήμονος του 16ου αιώνος. Σήμερα υπάρχουν μόνο δώδεκα. Ευχαριστώ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο λόγος στο Γέροντα Νικόδημο.
ΓΕΡΟΝΤΑΣ Ν. ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ: Βέβαια είναι πολλές οι ερωτήσεις, ας αρχίσουμε από το τι εκπροσωπώ που ρώτησε κάποιος κύριος. Εκπροσωπώ τον εαυτό μου, δεν έχω κάποια αποστολή ειδική ή κάποια εξουσιοδότηση ούτε από την Ιερά Κοινότητα, ούτε από τη Μεγίστη Λαύρα. Οι ευλογίες βέβαια υπάρχουν και από τις δύο Αρχές, αλλά ομιλώ ως Νικόδημος.
Τώρα τα θέματα των βιβλιοθηκών, ας αρχίσω από το τελευταίο από τον κύριο Παπαδόπουλο και τον προηγούμενο ερωτήσαντα. Όπως είπαμε στο Άγιον Όρος, εκτός από τις είκοσι χιλιάδες των χειρογράφων υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες αρχειακού υλικού με έγγραφα τόσο ελληνικά, χρυσόβουλα εν πάση περιπτώσει και πολλά άλλα. Υπάρχουν έντυπα με παλαιές εκδόσεις από την αρχή της τυπογραφίας μέχρι το 1900, υπάρχουν σύγχρονες βιβλιοθήκες που εμπλουτίζονται και βέβαια πρωτεύουσα θέση εξακολουθούν να κατέχουν τα χειρόγραφα που είναι σπάνια, μοναδικά και αναντικατάστατα.
Η καταλογογράφηση των χειρογράφων και οι καταγραφές έχουν αρχίσει από το 1898 με το δίτομο μεγάλο έργο του Λάμπρου, στη συνέχεια αυτό το δίτομο έργο είχε συμπεριλάβει όλα τα χειρόγραφα των μονών, εκτός από τη Λαύρα και το Βατοπαίδι, όπου το 1925 εξεδόθησαν ιδιαίτεροι κατάλογοι από το Σωφρόνιο Ευστρατιάδη. Το 1964 άρχισε ένα άλλο πρόγραμμα από το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών στη Θεσσαλονίκη, όπου σε μικροφίλμ περνάνε όλα τα χειρόγραφα του Αγίου Όρους. Είναι μία δύσκολη εργασία, επειδή την έκανα το γνωρίζω, δηλαδή το να φωτογραφείς φύλλο-φύλλο τα χειρόγραφα. Οι καταγραφές των εντύπων βέβαια είναι λιγότερες, όπως σας είπε και ο κύριος Παπαδόπουλος, είχαμε κάνει μαζί μία τελευταία και ο Λε Γκραντ είχε κάνει τον προπερασμένο αιώνα, και εν πάση περιπτώσει γίνεται μία προσπάθεια και τώρα με άλλα προγράμματα να περάσει και σε ψηφιακή μορφή όλος αυτός ο πλούτος.
Βέβαια είναι μεγάλος, θέλει ειδικούς. Εγώ δε θα έλεγα ότι είναι απούσα η Πολιτεία, διότι αν ήταν απούσα δε θα είχαμε έστω αυτά τα αποτελέσματα που έχουμε. Ίσως να μην είναι όσα πρέπει, αλλά είναι παρούσα, διότι όπως σας είπα και στην ομιλία τόσο το ΚΕΔΑΚ έχει κάνει πολύ μεγάλα έργα στα εικοσιπέντε χρόνια, αλλά και το Υπουργείο Πολιτισμού με τους διαφόρους συντηρητάς έχει διαφυλάξει, έχει διασώσει χειρόγραφα, τα οποία ίσως να καταστρέφοντο. Ευχόμαστε βέβαια να έρθει η ώρα όλα αυτά τα κειμήλια, όλα αυτά τα βιβλία να φυλάσσονται σε χώρους κατάλληλους, που να τους δώσουν τις προϋποθέσεις και τα εφόδια να ζήσουν πολύ περισσότερα χρόνια από όσα μέχρι σήμερα.
Κάποιος κύριος είπε για το τι μπορεί να συμβάλλει το Άγιον Όρος στο θέμα του Ισλάμ και στο διάλογο. Βέβαια το Άγιον Όρος ποτέ δε θεώρησε τους ανθρώπους ως ξένους, ότι είναι η θρησκεία ή κάτι άλλο διαχωριστικό που τους κάνει εχθρούς ή ανεπιθύμητους στη ζωή. Πιστεύει ακράδαντα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι δημιουργήματα του Θεού και ως εκ τούτου όπως σας είπα και στην ομιλία η κοινωνία όλων των ανθρώπων είναι απαραίτητη. Συγκεκριμένα τώρα με το Ισλάμ μπορώ να σας αναφέρω έτσι πρόχειρα την περίπτωση του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που είναι βέβαια πολύ προ της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, όπου σε μια εξορία που είχε ο Άγιος στο Ικόνιο ανέπτυξε ένα διάλογο μεταξύ ορθοδοξίας, μεταξύ αυτού του ιδίου ως εκπροσώπου της και στύλου της ορθοδοξίας και του Ισλάμ.
Εξάλλου δεν ξέρω αν γνωρίζετε, ο αναφερόμενος στην Αλεξιάδα από την Άννα την κόρη του Αλεξίου του Κομνηνού γράφει ότι είχε χτιστεί το τζαμί στην Κωνσταντινούπολη από τον 12ο αιώνα. Βέβαια, μετά οι σταυροφόροι όταν κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το γκρέμισαν. Και η συνύπαρξη του Αγίου Όρους και η ακμή του εν πάση περιπτώσει σε όλη την τουρκοκρατία, μαρτυρούν ότι μπορεί να υπάρχει και διάλογος, συνύπαρξη και όχι εχθρικότητα. Μπορεί ο κάθε άνθρωπος να πιστεύει αυτό που πιστεύει και αυτό είναι το μήνυμα που μπορούμε κι εμείς σαν Μοναχοί αλλά και σαν Ορθόδοξοι να δώσουμε.
Κάποια άλλη ερώτηση έλεγε για νέους μοναχούς, για μικρούς και τα λοιπά. Σύμφωνα με τον καταστατικό χάρτη και τα καθιερωμένα στο Άγιον Όρος, για να γίνει κάποιος μοναχός πρέπει να είναι δεκαοχτώ ετών. Προ του δεκάτου ογδόου έτους της ηλικίας δεν επιτρέπεται στο Άγιον Όρος. Το άβατο βέβαια είναι ένα θέμα, το οποίο εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι είναι ένα δίκαιο αίτημα του γυναικείου πληθυσμού. Δε γίνεται από κάποια ούτε προκατάληψη εναντίον των γυναικών, ούτε πολύ περισσότερο εχθρότητα, διότι όλοι από γυναίκες γεννηθήκαμε και εν πάση περιπτώσει δε θα ήμασταν εμείς οι μοναχοί αυτοί οι οποίοι θα ήμασταν εναντίον της γυναίκας. Είναι καθαρά για λόγους ασκήσεως, είναι καθαρά όπως ελέχθη τρόπος ζωής.
Εγώ θα έλεγα ότι οι γυναίκες έχουν πολλά να κατακτήσουν ακόμη, διότι είναι πολλές φορές αντικείμενα εκμεταλλεύσεως και εκείνο το οποίο ίσως να ήταν για συζήτηση και για διεκδίκηση θα ήταν το να μπορούν να δημιουργήσουν κι αυτές ένα δικό τους Άγιο Όρος. Δε σημαίνει δηλαδή ότι επειδή έγινε ένα Άγιον Όρος πρέπει να το καταργήσουμε, πρέπει να το σκεφθούμε πάρα πολύ. Ένα ενδεχόμενο να καταργηθεί το άβατο θα ωφελήσει; Εντάξει, θα μπουν αμέσως όχι οι δεκαπλάσιοι, όχι οι πενταπλάσιοι επισκέπτες. Θα είναι τεράστιος ο αριθμός και οι ημέρες, διότι όταν έρθει τώρα στο Άγιον Όρος ένας άνθρωπος, ένας επισκέπτης, επειδή δεν είναι με την οικογένειά του κάθεται μια μέρα και φεύγει. Όταν έρθει οικογενειακώς, όταν έρθει με τη γυναίκα και τα παιδιά;
Φανταστείτε πως αν τώρα αναγκάζεται το Άγιον Όρος να λαμβάνει μέτρα και να λέει ότι δεν μπορεί να έρθουν πάνω από εκατόν είκοσι, εάν γίνει αυτό το πράγμα τι θα γίνει; Εκτός αν αποφασίσουμε ότι ό,τι είδαμε από το Άγιον Όρος είδαμε, ότι γνωρίσαμε, γνωρίσαμε, αποφασίζουμε σαν έθνος, αποφασίζουμε σαν μοναχοί, αποφασίζουμε να αλλάξει. Εντάξει, είναι δικαίωμα ίσως αυτών που θα πάρουν την απόφαση, αλλά εγώ φοβούμαι πολύ ότι η κατάργηση του άβατου σημαίνει και κατάργηση του Αγίου Όρους. Δεν είναι δυνατόν να καταργηθεί το άβατο και να διατηρηθεί το Άγιο Όρος, δεν είναι δυνατόν. Όπως δε διατηρήθηκαν και όλα τα άλλα μοναστικά κέντρα. Ξέρετε ότι τα μοναστήρια ήταν άβατα και καταργήθηκε το άβατο και θα έλεγε κανείς πολύ φυσικά 'κι αφού καταργήθηκε δεν είδα να έπαθε και τίποτε'. Όμως καταργήθηκε και δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχει κανένα σήμερα άλλο μοναστικό κέντρο εκτός του Αγίου Όρους. Δεν υπάρχει. Και στην ιστορία πέρασαν πάρα πολλά μοναστικά κέντρα, δεν ήταν μόνο το Άγιον Όρος και δεν ήτανε εξ ουρανού του Άγιον Όρος αλλά πάρα πολλά.
Λοιπόν αυτό το πράγμα το βρήκαμε χίλια διακόσια χρόνια έτσι. Μία απόφαση εν ονόματι κάποιου συνθήματος ή κάποιας διεκδικήσεως, πρέπει να είναι αντικείμενο πολύ μεγάλης συζήτησης, πολύ μεγάλου βασανισμού και προβληματισμού ως προς τις συνέπειες που έχει η κάθε κίνησή μας, διότι ομιλούμε για κάτι το οποίο δεν το θεσπίσαμε εμείς, εμείς το βρήκαμε. Και εν πάση περιπτώσει εγώ επιμένω σε αυτό το σημείο, ότι δεν είναι απλώς κατάργηση του άβατου, είναι κατάργηση του Αγίου Όρους. Και να τα λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, θέλουμε να το καταργήσουμε; Το καταργούμε. Αλλά όχι να κρυβόμαστε εκεί που δεν μπορούμε να κρυφτούμε.
Ένα άλλο θέμα ήταν το θέμα της Μονής Εσφιγμένου. Όντως μη νομίζετε ότι είναι ένα θέμα το οποίο μας ευχαριστεί. Αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να μάθουμε την αλήθεια. Δε διώκεται κανείς για τίποτε. Πρέπει να είναι ξεκάθαρο αυτό, ότι το Άγιον Όρος διέπεται όπως είπαμε από κανόνες, από τον καταστατικό χάρτη, από, από, από, οποιοσδήποτε μοναχός μπορεί να ασκείται και να ζει στο Άγιον Όρος. Στο Άγιον Όρος υπάρχουν περισσότεροι από διακόσιοι που εν πάση περιπτώσει δεν μνημονεύουν τον Πατριάρχη, οι λεγόμενοι "ζηλωταί". Το Άγιον Όρος, ανέχεται αυτή την κατάσταση, δεν έχει κανένα πρόβλημα, και μάλιστα πολλοί από αυτούς οι παλαιοί που ήταν από την αντίδραση της αλλαγής του ημερολογίου του 1924 ήταν πολύ αξιόλογοι άνθρωποι, όμως η Μονή Εσφιγμένου δεν είναι αυτό. Η Μονή Εσφιγμένου είναι μία διοίκηση, είναι ένα σύστημα που ενώ θέλει να είναι ενταγμένο στο Άγιον Όρος, δεν το αναγνωρίζει. Δεν είναι μοναχοί που πιστεύουν κάτι. Ας καθίσουν στο κελί τους, δεν τους διώχνει κανείς από το Άγιον Όρος. Το να καθίσουν στο κελί τους, όπως κάθονται στα κατουνάκια οι ζηλωτές. Σε αυτό δεν αντιδρά κανείς, αλλά το να θέλεις να ασκείς διοίκηση, να διοικείς ένα από τα είκοσι μοναστήρια είναι άλλο. Πολύ σωστά είπε ο Διοικητής ότι ξέρετε είναι άθικτη η κυριαρχία του Ελληνικού Κράτους επί του Αγίου Όρους.
Όταν λοιπόν είναι άθικτη η κυριαρχία του Ελληνικού Κράτους στην Ελληνική Επικράτεια και θέλεις κάπου να ασκήσεις διοίκηση, δεν μπορείς να σηκώνεις σημαία και μία περιοχή του Ελληνικού Κράτους να τη λες ότι ξέρεις δεν αναγνωρίζω τίποτε. Μπορείς να καθίσεις στο σπίτι σου και να κάνεις ότι θέλεις. Όταν όμως ασκείς διοίκηση, είσαι υποχρεωμένος να σέβεσαι το σύστημα στο οποίο ανήκεις, είτε λέγεται Ιερά Κοινότης είτε οτιδήποτε άλλο. Δεν μπορεί εμείς να τρέχουμε για τα θέματα και να ερχόμαστε οπουδήποτε και αυτοί οι άνθρωποι να έχουν υποβαθμίσει ένα μοναστήρι σε κελί, να μην έχει φωνή στην Ιερά Κοινότητα, να μην έχει αντιπροσώπευση. Είναι υποχρεωμένοι να ασχολούνται με τα κοινά, εφόσον ασκούν διοίκηση.
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Αφού εσείς τους διώξατε.
ΓΕΡΟΝΤΑΣ Ν. ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ: Όχι δεν τους διώξαμε εμείς.
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Υπάρχουν έγγραφα.
ΓΕΡΟΝΤΑΣ Ν. ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ: Όχι, όχι, δεν τους διώξαμε εμείς. Εγώ είμαι Πρόεδρος της Επιτροπής. Από το 1996 μέχρι σήμερα έγιναν δεκαεπτά συναντήσεις, έγιναν διαβουλεύσεις, έγιναν, έγιναν, έγιναν, δεν δέχονται με τίποτε να συνδιοικούν και αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Κανείς δεν τους διώκει γι αυτό που πιστεύουν, αλλά είναι υποχρεωμένοι εφόσον ασκούν διοίκηση να ασχολούνται με τα κοινά.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Σας ευχαριστούμε πολύ. Ο κύριος Ψυχάρης έχει το λόγο.
Σ. ΨΥΧΑΡΗΣ: Εγώ θέλω να κάνω μία διευκρίνιση. Ότι τα έργα τα οποία έγιναν στο Όρος γίνανε από τις Κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ όχι από μένα.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Ο κύριος Μποτόπουλος έχει το λόγο.
Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ: Δεν έχω το χάρισμα της λακωνικότητας του κυρίου Ψυχάρη, αλλά δυο τρία πράγματα πέρα από αυτά που είπαμε νομίζω ότι είναι χρήσιμο να αναφερθούνε. Ξεκινώντας από το λιγότερο σημαντικό και καταλήγοντας στο κατά τη γνώμη μου πιο σημαντικό από τα πέραν του άβατου, για τα οποία είπα τη γνώμη μου.
Μια που ρώτησε κάποιος αν θα διατηρηθεί αυτό το καθεστώς και μάλιστα επειδή με ρώτησε και προσωπικά. Κοιτάξτε, δεν ξέρω αν θα διατηρηθεί, θέλω να σας δώσω δύο όμως στοιχεία που έχουν συμβεί και που δείχνουν ίσως πως πάνε τα πράγματα. Το ένα είναι η πορεία της συζήτησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ξέρετε ότι με την ευκαιρία των ευρωπαϊκών συνθηκών και της ευρωπαϊκής ενοποίησης, έγινε μία συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία κάποια στιγμή σταμάτησε. Άρα αυτό δείχνει ίσως και τη δυναμική των πραγμάτων. Κι ένα δεύτερο γεγονός που πρέπει να το τονίσουμε, είναι ότι η δυσκολία στην αλλαγή έγκειται στο ότι για να αλλάξει θα πρέπει να το αποφασίσουν οι ίδιοι οι μοναχοί γιατί αυτό θα πει Αυτοδιοίκηση. Το λέει ο καταστατικός χάρτης, ο οποίος είπαμε ότι έχει συνταγματική ισχύ και ψηφίζεται από τις ίδιες τις μονές. Αυτά αξιολογήστε τα, αν και πρέπει να πω για να είμαι ειλικρινής ότι όσον αφορά το γενικότερο ζήτημα από φιλοσοφική άποψη υπάρχουν πολλές λογικές, ας το πούμε έτσι, αντιμετωπίσεις.
Να διευκρινίσω κάτι γιατί δεν υπάρχει διαφωνία σε κάτι άλλο, δε μίλησα για ανεξαρτησία. Εγώ είπα ότι μέσα στο Άγιο Όρος, την αυτοδιοικούμενη αυτή ας την πούμε έτσι Πολιτεία, ο έλεγχος, η εποπτεία του Κράτους, το λέει το Συμβούλιο Επικρατείας, είναι ιδιάζων και λίαν περιορισμένος.
Κλείνω με το θέμα που νομίζω ότι είναι το πιο σημαντικό. Ειπώθηκε και είναι και το θέμα μας, το αγγίξαμε απλώς, του διαλόγου των θρησκειών, της διαπολιτισμικότητας. Πόσο μπορεί να βοηθήσει το Άγιο Όρος; Είναι πρότυπο το Άγιο Όρος ως προς αυτή την κατεύθυνση; Κοιτάξτε, κατ΄ αρχήν το αν είναι πρότυπο δε θα φανεί από τους κανόνες του, αλλά θα φανεί από την πράξη, από το πως πράγματι υπάρχει αυτή η αρμονία που περιγράφεται κι εγώ δεν την ξέρω γιατί δεν έχω πάει, δεν είναι πάντα τα πράγματα ίσως τόσο εξιδανικευμένα. Το δεύτερο και ίσως πιο σημαντικό είναι ότι εγώ πιστεύω ότι ο διάλογος για το λεγόμενο "χάσμα" των πολιτισμών, είναι βασικά ένας πολιτικός διάλογος. Δεν είναι ο διάλογος ο οποίος θα ξεκινήσει και θα τελειώσει ανάμεσα στους εκπροσώπους των θρησκειών, είναι ένας διάλογος ο οποίος πρέπει να γίνει σε πολιτική βάση, με πολιτικά επιχειρήματα και από πολιτικούς οργανισμούς.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ (Μ. ΚΟΠΠΑ): Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΣΤΑΜΕ θέλω να σας ευχαριστήσω για την πολύ δυναμική συμμετοχή σας σε αυτή τη συζήτηση. Και ελπίζω να είστε παρόντες και σε μελλοντικές δραστηριότητες του Ινστιτούτου μας. Σας ευχαριστώ πολύ και καλή σας νύχτα.
ΛΗΞΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ