Ï æüöïò ãÝííçóå ôÝ÷íç

του ΧρÞστου ΣιÜφκου, απü την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠIΑ

ÊõñéáêÞ 8 Óåðôåìâñßïõ 2013

http://s.enet.gr/resources/2013-09/12-15-2-thumb-medium.jpgΣτη Μακρüνησο, Ýνα χþρο ιστορικÞς μνÞμης, πÝφτει η αυλαßα της μουσικÞς παρÜστασης «Μßκης ΘεοδωρÜκης. Ποιος τη ζωÞ μου...» με θÝμα τη ζωÞ και το Ýργο του κορυφαßου Ελληνα δημιουργοý, το ερχüμενο ΣÜββατο.

Πρüκειται για μια διαδρομÞ στην ιστορßα της νεüτερης ΕλλÜδας μÝσα απü τις μουσικÝς και τα τραγοýδια του Μßκη ΘεοδωρÜκη, με 25 ηθοποιοýς και χορευτÝς, 4 τραγουδιστÝς και 11 μουσικοýς να μας ταξιδεýουν απü «τη σκοτεινÞ πλευρÜ του φεγγαριοý» μÝχρι τη Μεταπολßτευση και τις μÝρες μας.

Με αφορμÞ την παρÜσταση για τον Μßκη, και το αφιÝρωμα του «7» στη Μακρüνησο και στους καλλιτÝχνες και διανοοýμενους, που ακüμη κι εκεß, σε συνθÞκες κολαστηρßου, μπüρεσαν να δημιουργÞσουν, με üποια μÝσα διÝθεταν. ΠρÜγματι, ο Νßκος Κοýνδουρος σκηνοθÝτησε, ο ΤÜσος ΖωγρÜφος Ýκανε σκηνικÜ και κοστοýμια, ο Ρßτσος Ýγραψε ποßηση, ο Μßκης δοýλεψε την Πρþτη Συμφωνßα του, ο Γιþργος Φαρσακßδης ζωγρÜφισε, ο Μπιθικþτσης Ýπαιξε μπουζοýκι. Και δεν Þταν οι μüνοι. Ας περιπλανηθοýμε üμως μαζß τους στο ζüφο που παρ' üλ' αυτÜ γÝννησε τÝχνη.

 

Γλßτωναν το ξýλο παßζοντας θÝατρο

Ο ΤÜσος ΖωγρÜφος, Üπειρος ακüμη σκηνογρÜφος, υπηρÝτησε τη θητεßα του στη Μακρüνησο. Στη βιογραφßα του αναφÝρθηκε εκτεταμÝνα στις καταστÜσεις αλλÜ και στους ανθρþπους με τους οποßους Ýζησε. Στα παρακÜτω αποσπÜσματα η αναφορÜ εßναι στο θÝατρο της ΜακρονÞσου.

Στο θÝατρο της ΜακρονÞσου οι εξüριστοι ανÝβαζαν παραστÜσεις...
Στο θÝατρο της ΜακρονÞσου οι εξüριστοι ανÝβαζαν παραστÜσεις...

 

«Βρισκüμουν Þδη τÝσσερις - πÝντε μÞνες στη Μακρüνησο, üταν ζητÞσαμε αγγαρεßα να χτßσουμε Ýνα ανοιχτü θÝατρο. ΠαραστÜσεις βÝβαια γßνονταν και πριν πÜω εγþ. Οι φýλακÝς μας Þθελαν το θÝατρο για μüστρα, να λÝνε πως η Μακρüνησος Þταν στρατüπεδο ελεýθερων στρατιωτþν. Εμεßς, ξÝροντας βÝβαια üτι ρßχναμε νερü στο μýλο τους, ρßχναμε και στο δικü μας. ¸καναν εκεßνοι τη φιγοýρα τους, αλλÜ κÜναμε κι εμεßς τη δουλειÜ μας.

ΜπÞκα στη θεατρικÞ ομÜδα, της οποßας ηγεßτο ο Νßκος Ευθυμßου, την Üνοιξη του 1949. Ο Ευθυμßου μετÝπειτα πÝρασε απü ακρüαση τον ΘανÜση ΒÝγγο και τον Ýκοψε.

Στα υπ' üψιν, üτι μπαßνοντας στο θÝατρο, βολευüσουν κÜπως, λοýφαρες σχετικÜ. Εγþ εßχα υπÜρξει βοηθüς δýο σκηνογρÜφων και το μüνο που εßχα μÜθει επß της ουσßας Þταν να δßνω κÜποιες λýσεις. Τα υλικÜ μου στη Μακρüνησο Þταν λßγα χρþματα, χαρτß και ξυλεßα, που μας παραχωροýσαν, διüτι üπως προεßπα το θÝατρο Þταν η μüστρα τους.

Αποτελοýσε την επαλÞθευση της συντÝλεσης του ΝÝου Παρθενþνος, üπως εßχε χαρακτηρßσει το νησß ο Παναγιþτης Κανελλüπουλος. ΕπιπλÝον Ýγραφαν και οι εφημερßδες. Η "ΜÜχη" του Τσιριμþκου δημοσßευε και επþνυμα περιστατικÜ, τα οποßα Ýπαιρναν οι ξÝνες εφημερßδες και μας Ýκαναν βοýκινο.

 

...üπως τον «Οιδßποδα τýραννο»
üπως τον «Οιδßποδα τýραννο»

 

Εννοεßται πως οι γυναικεßοι ρüλοι παßζονταν απü Üντρες, εκτüς απü τις λßγες φορÝς που ο Ευθυμßου εßχε φÝρει τη γυναßκα του απü την ΑθÞνα. Δεν ξÝρω πþς τα εßχε καταφÝρει. Στον "Εμπορο της Βενετßας", που ανεβÜσαμε το 1949, εκτüς απü σκηνογρÜφος-ενδυματολüγος, εßχα παßξει και τη Νερßτσα, την υπηρÝτρια της Πüρσια, την οποßα Ýπαιξε Ýνας Λευκορþσος, ο Κουτοζüφ. Αυτüς και λüγω καταγωγÞς εßχε κÜνει απü νωρßς κρÜτηση για τη Μακρüνησο. Την κüρη του Εβραßου, την ΤζÝσικα, υποδýθηκε ο ΜηλιαρÝσης, ενþ ο ΣτÝλιος ΜÞτρου υποδýθηκε εξαιρετικÜ τον ΣÜιλοκ. Το σκηνικü στον "Εμπορο" παρουσßαζε το ΡιÜλτο, μια μεγÜλη καμÜρα με φüντο ζωγραφιστÞ τη Βενετßα. Εφτιαξα και μια γüνδολα, που περνοýσε απü τη μια μÝχρι την Üλλη Üκρη του παρασκηνßου. Οι ρüδες της Þταν λßγο οβÜλ, για να λικνßζεται και να δßνει την αßσθηση του κυματισμοý του νεροý.

ΠÜντως δεν μας δοýλευαν üταν παßζαμε γυναικεßους ρüλους. Τα λüγια λÝγαμε, δεν κÜναμε τσαλßμια þστε να φανοýμε σαν αδελφÝς. Ο ΜηλιαρÝσης Ýκανε τις κωμικÝς. Πριν να ανακατευτþ εγþ, υποδýθηκε την ΚÜρμεν, την οποßα ανÝβασε ως παρωδßα ο ΒαγγÝλης Βογαζιανüς, δικηγüρος, που παρÜλληλα χüρευε, τραγουδοýσε κι Ýπαιζε. Αντß για σκηνογραφημÝνη, η παρÜσταση Þταν σκινογραφημÝνη. Εßχαν φτιÜξει δηλαδÞ το σπßτι της ΚÜρμεν με πλεγμÝνα κλαδιÜ απü σκßνα, αφÞνοντας κι Ýνα παραθυρÜκι. Οπου στεκüταν σ' αυτü η ΚÜρμεν-ΜηλιαρÝσης και ο Αντüνιο-Βογαζιανüς τραγουδοýσε την Üρια απü κÜτω.

Υποτßθεται πως üλα αυτÜ φωτßζονταν απü το φεγγÜρι. Ο Γιþργος Βασιλüπουλος, ηλεκτρολüγος χωρßς ηλεκτρικü, εßχε κÜνει Ýνα κατασκεýασμα, δυο παλοýκια δεξιÜ και αριστερÜ της σκηνÞς, που εßχε ενþσει με Ýνα σýρμα, πÜνω στο οποßο εßχε δÝσει Ýνα φανÜρι με αναμμÝνο στουπß. Και üπως τρÜβαγε σιγÜ σιγÜ το φεγγÜρι-φανÜρι, αυτü κüλλησε σε μια καμπουρßτσα του σýρματος. Εβαλε δýναμη να το σýρει και το φεγγÜρι Ýγινε πýραυλος.

Οι συνεξüριστοι ΜενÝλαος ΛουντÝμης, ΔημÞτρης ΦωτιÜδης, ΓιÜννης Ρßτσος, ΜÜνος ΚατρÜκης
Οι συνεξüριστοι ΜενÝλαος ΛουντÝμης, ΔημÞτρης ΦωτιÜδης, ΓιÜννης Ρßτσος, ΜÜνος ΚατρÜκης

Στην ßδια παρÜσταση υπÞρχε και η σκηνÞ της ταυρομαχßας, üπου ο Αντüνι Στο θÝατρο της ΜακρονÞσου οι εξüριστοι ανÝβαζαν παραστÜσεις...ο σκοτþνει τον ταýρο. Ως ταýρος λειτουργοýσαν δýο φαντÜροι κουκουλωμÝνοι με μια κουβÝρτα, Ýχοντας μπροστÜ τους Ýνα κατασκεýασμα, τα κÝρατα. Πεθαßνοντας ο ταýρος, Üρχισε να παραπαßει, σÞκωσε το πüδι του σαν σκýλος κι Ýκανε τσßσα του. Εßχαν κρýψει Ýνα παγοýρι κÜτω απü την κουβÝρτα.

Ο ΒαγγÝλης Βογαζιανüς Ýκανε και τον κομφερασιÝ, γιατß ανεβÜζαμε και καμιÜ επιθεþρηση. Ελεγε πολý ωραßα ανÝκδοτα με αποτÝλεσμα να γελÜμε üλοι, 500-600 Üνθρωποι. Μια μÝρα συνεννοηθÞκαμε να μη γελÜσει κανεßς μας και να μη χειροκροτÞσουμε το ανÝκδοτο. Το λÝει ο ΒαγγÝλης, μοýγκα εμεßς. Και ατÜκα κÜνει το σταυρü του και φωνÜζει: "Ο Θεüς να μας φυλÜει, σε καλü να μας βγουν τüσα γÝλια απüψε".

http://s.enet.gr/resources/2013-09/12-15-7-thumb-medium.jpgΕπιστολικÜ δελτÜρια απü την εξορßα του Ρßτσου προς την Καßτη Δρüσου
ΕπιστολικÜ δελτÜρια απü την εξορßα του Ρßτσου προς την Καßτη Δρüσου

Εκεß υλοποßησα μια ιδÝα μου, τη θεατροποßηση ενüς ποιÞματος, του "Τραλαρü" του ΜαλακÜση και την ÝνταξÞ του στο γενικüτερο πλαßσιο μιας επιθεþρησης. ΚÜθε νοýμερο εßχε το σκηνικü του, που και αυτü εßχε το χρþμα του. ΚÜποιο απü αυτÜ Þταν το κüκκινο. Μου λÝνε: "ΖωγρÜφε, üχι κüκκινο, θα βγÜλουμε και τη σημαßα τþρα".

Τι να Ýκανα, το γýρισα στο κßτρινο με μαýρες μοýντζες. Βοýταγα στο φοýμο το χÝρι μου και τýπωνα μοýντζες.

Στις παραστÜσεις η μουσικÞ Þταν ζωντανÞ. ΚÜποιος εßχε μια κιθÜρα, Üλλος Ýνα ακορντεüν. Εßχαμε και καταπληκτικοýς μουσικοýς, Π.χ. ο Παναγιþτης ΑκρÜτος και ο ΠÜνος Τριανταφυλλßδης, ο πατÝρας της Νßκης. Αυτüς Ýκανε και τη μουσικÞ στο "Τραλαρü", την οποßα Þθελα αργüτερα να ανεβÜσω με την Κοýλα ΠρÜτσικα. Της ζÞτησε ορχÞστρα με 40 üργανα, κι αυτÞ του εßπε πως δεν υπÞρχε θÝατρο στην ΑθÞνα που να χωρÜει τüσους μουσικοýς. Ο ΠÜνος της απÜντησε πως θα περßμενε μÝχρι να φτιαχτεß. Ακüμα περιμÝνει. Στη Μακρüνησο εßχε κÜνει και μια εκπληκτικÞ διασκευÞ για χορωδßα, στο "ΞεκινÜει μια ψαροποýλα". Ηταν μουσικüς ο Üνθρωπος, απλþς δεν εßχε την ικανüτητα να προσαρμüζεται στα πρÜγματα.

»Εßχαμε ανεβÜσει ακüμα κÜποιες κωμωδßες που εßχε φÝρει ο Βασßλης Αργυρüπουλος απü τη Γερμανßα, την εποχÞ που Þταν εκεß αιχμÜλωτος, Ýργα του Ροýσσου, αλλÜ και την "Γκüλφω" του ΠερεσιÜδη διασκευασμÝνη σε πρüζα.

Το καλοκαßρι του 1949 εν τÝλει μας παγßδευσαν, φÝρνοντÜς μας Ýνα Ýργο των ΒελιμÝζη και Βελμýρα. ¸νας απü τους δýο τüτε Þταν και διευθυντÞς στη ΛυρικÞ ΣκηνÞ. Λüγιοι της ΔεξιÜς. Απü τον ΜεταξÜ κρατÜγανε. Το Ýλεγαν η "Μπüρα", η οποßα Μπüρα Þταν η κομμουνιστικÞ επανÜσταση. Και τι να λÝγαμε; Πως δεν θα το ανεβÜζαμε; Το σαμποτÜραμε με τρεις μÞνες πρüβες, αλλÜ τελικÜ βÝβαια το ανεβÜσαμε».

Χαρακτικü του Γιþργου Φαρσακßδη
Χαρακτικü του Γιþργου Φαρσακßδη

 

ΣεβÜστηκαν τον Ρßτσο

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ εßχε συλληφθεß τον Ιοýλιο του 1948 και εßχε εκτοπιστεß στο Κοντοποýλι της ΛÞμνου. Στη Μακρüνησο τον μετÝφεραν τον ΜÜιο του 1949.

Δεν βασÜνισαν τον ποιητÞ, σýμφωνα με τη μαρτυρßα του ζωγρÜφου ΜÜνθου ΚÝτση, üπως την κατÝγραψε η ΤατιÜνα Γκρßτση - ΜιλλιÝξ (πρωτοδημοσιεýτηκε στο περιοδικü «ΔιαβÜζω») και τη μετÝφερε τüσο η ΑγγελικÞ Κþτη στο «ΓιÜννης Ρßτσος, Σχεδßασμα Βιογραφßας», αλλÜ και ο Γιþργος και η Ηρþ ΣγουρÜκη στην «Αυτοβιογραφßα» του.

Με το που Ýφτασε ο Ρßτσος στη Μακρüνησο του δüθηκαν 24 þρες Üδεια προκειμÝνου να αποφασßσει αν θα υπÝγραφε τη δÞλωση μετανοßας αλλÜ η πρþτη του νýχτα στο νησß (μüνος σε μια μικρÞ σκηνÞ) σημαδεýτηκε απü τα ουρλιαχτÜ των συντρüφων του που τους λιÜνιζαν οι Üνδρες της Αστυνομßας ΜονÜδας, ανανÞψαντες κι αυτοß, που εßχαν αναλÜβει να φÝρουν στο σωστü δρüμο τους νεοφερμÝνους.

Τον κÜλεσαν πρωß στο διοικητÞριο και του ζÞτησαν μüνο Ýνα βιογραφικü σημεßωμα, ανανεþνοντας την πρüσκληση για τις 6 το απüγευμα.

Να πþς περιγρÜφει ο ΚÝτσης τον ιδιüτυπο ΓολγοθÜ: «Το απüγευμα μας μαζÝψανε üλους στην προκυμαßα. Επρεπε ν' ακοýσουμε τους λüγους των ανανηψÜντων. Επρεπε να χειροκροτÞσουμε και να φωνÜξουμε μπρÜβο. Στο βÜθος μαλακιÜ και χαροýμενη η ΑττικÞ. Για μια στιγμÞ σταμÜτησαν οι ανÜσες. Ολα τα μÜτια καρφωθÞκανε μαζß στην ανηφüρα της διοßκησης. ΜÝσα σε πρωτοφανÞ σιωπÞ στον ολοÝρημο δρüμο, ανÝβαινε ο ποιητÞς. ΜÝσα τον περιμÝνανε. Ολη η διοßκηση. ΚαθισμÝνοι γýρω στο μεγÜλο τραπÝζι και μßα θÝση μüνο κενÞ, η θÝση του ποιητÞ που θα υπÝγραφε με το αßμα και την τιμÞ του. Το Ýνα χÝρι στο τηλÝφωνο. Μüλις εκεßνος θ' Üφηνε την πÝνα, θ' ανοßγανε οι τηλεφωνικÝς γραμμÝς, θα το Ýγραφαν αμÝσως οι εφημερßδες, θα το 'λεγαν στα ραδιüφωνα. Ο Ρßτσος υπÝγραψε».

Ο ßδιος ο Ρßτσος, το ßδιο βρÜδυ, περιÝγραψε στους συγκρατουμÝνους του τι ακριβþς εßχε συμβεß. ΔÞλωσε πως δεν θα υπÝγραφε, προσθÝτοντας πως πριν μπει στο διοικητÞριο εßχε συνομιλÞσει με τη συνεßδησÞ του.

 

«¸κανες σε κανÝναν κακü; τη ρþτησα. Μου εßπε: ¼χι. ΑγαπÜς üλο τον κüσμο; Μου απÜντησε: Ναι. ΑγαπÜς πολý την ΕλλÜδα; Μου εßπε: ΑπÝραντα. ΒλÝπετε, κýριοι, αυτÜ τα πρÜγματα οι Üνθρωποι τα ζουν, δεν τα υπογρÜφουν. Κι Ýφυγα».

Αργüτερα την ßδια νýχτα επιχεßρησαν να τον μεταφÝρουν στον 7ο λüχο, το λüχο των μαρτυρßων.

ΞανÜ ο λüγος στον ΚÝτση: «Αξιωματικοß που ßσα τα χτες τους νομßζαμε ανÞμερα θηρßα, Üνθρωποι που τους λÝγαμε πουλημÝνους, ξεπετÜχτηκαν μÝσα στη νýχτα και τον ακολοýθησαν. ΞαφνικÜ Ýνας λοχαγüς παρουσιÜστηκε μπροστÜ στους συνοδοýς του ποιητÞ και οýρλιαξε πως Þταν διαταγÞ απü τη διοßκηση να μην τον πειρÜξουν».

Εννοεßται πως ψευδüταν, üμως την ßδια εντολÞ Ýδωσαν πολλοß ακüμα βαθμοφüροι, με αποτÝλεσμα ο Üρρωστος απü φυματßωση Ρßτσος να μην πεθÜνει απü το ξýλο στη Μακρüνησο.

«Δεν τον πεßραξαν», ολοκλÞρωνε ο ΚÝτσης. «Το στρατüπεδο των αναξßων, το στρατüπεδο της προδοσßας, το στρατüπεδο του μßσους, το στρατüπεδο της ασκÞμιας μÝσα σε μια þρα εßχε ομορφýνει, εßχε ανÝβει ψηλÜ, πολý ψηλÜ, εκεß που φτεροýγισε το περιστÝρι του ποιητÞ κι Ýκανε τα αδýνατα δυνατÜ για να τον σþσει. Εκεßνο το βρÜδυ, η αγÜπη του μας εßχε ξεσκεπÜσει και εßδαμε πως δεν εßμαστε προδüτες, δεν εßμαστε Üσκημοι. ΜÝσα στα στÞθια μας χτυποýσε μια καρδιÜ, η καρδιÜ της αγÜπης».